O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent moliya instituti xasanov boxodir akramovich

 
«Super» mahsulotlar olish maqsadida 
qayta ishlashga bo‘linadigan xarajatlar 
Daromad 
A super 
200 000 sh.b. 
300 000 sh.b. 

---

135 
V super 
80 000 
100 000 
D super 
90 000 
120 000 
«Sanshayn Oyl»da A, V va D mahsulotlarni ajralish nuqtasida sotish 
imkoniyati bor edi. Bu imkoniyatdan foydalanish dekabrda savdodan quyidagicha 
daromad keltirar edi: 
A Mahsulot 
50,000 sh.b. 
V Mahsulot 
30,000 
D Mahsulot 
70,000 
Talab qilinadi: 1. 100 000 sh.b. miqdoridagi kompleks xarajatlarni 
taqsimlash uchun qo‘yidagi usullardan foydalanib dekabr oyda sotilgan har bir 
mahsulot bo‘yicha yalpi mahsulotning solishtirma foizini hisoblang: 
a. Ajralish nuqtasida sotish qiymati usulida; 
b. Natural ko‘rsatkichlari usulida; 
c. Sof sotish qiymati usulida. 
2. «Sanshayn Oyl» A, V yoki D mahsulotlarni qayta ishlashni davom ettirish 
to‘g‘risida boshqa qaror qabul qilib, operatsiya foydasini ko‘paytira olarmidi? Siz 
tavsiya qilgan o‘zgarishlarning operatsiya foydasiga ta‘sirini ko‘rsating. 
9-4. «Garrison» korporatsiyasi uch xil mahsulot ishlab chiqaradi: Alfa, Beta 
va Gamma. Alfa va Gamma kompleks mahsulot, Beta esa Alfaga qo‘shimcha 
mahsulot. Kompleks xarajatlar qo‘shimcha mahsulotga taqsimlanmaydi. Yil 
davomida ishlab chiqarish jarayonlari quyidagicha: 
1. 1- tsexda 110 000 kg asosiy material qayta ishlanadi va qayta ishlashga 
umumiy xarajatlar 120 000 sh.b.ni tashkil qiladi. Qayta ishlangandan so‘ng 1- 
tsexdan 60 % birlik 2- tsexga o‘tkaziladi, 40 % birlik (endi bu Gamma) 3- tsexga 
o‘tadi. 
2. 2- tsexda material yana qayta ishlanadi va qo‘shimcha 38 000 sh.b. xarajat 
qilinadi. So‘ngra bu birliklarning 70 % (endi bu Alfa) 4- tsexga o‘tkaziladi, va 30 
% qo‘shimcha Beta mahsulotga aylanadi va har kilogrammi 1.20 sh.b. bo‘yicha 
sotiladi. Betani sotishga taqsimlanadigan xarajatlar 8 100 sh.b.ni tashkil qiladi. 
3. 4- tsexda Alfaga ishlov beriladi va qo‘shimcha 23 660 sh.b. xarajat 

---

136 
qilinadi. Shu ishlovdan so‘ng Alfa xar kilogrammini 5.00 sh.b. bilan sotishga 
tayyor bo‘ladi. 
4. 3- tsexda Gammaga ishlov beriladi va bunga 165 000 sh.b. xarajat 
qilinadi. Bu tsexda Gamma me‘yoriy kamayadi, kamayish chiqariladigan sifatli 
Gamma mahsulotning 10 % ni tashkil qiladi. Sifatli Gamma mahsulot so‘ngra har 
kilogrammi 12.00 sh.b. dan sotiladi. 
Talab qilinadi: 1. Kutilayotgan sof sotish qiymati usulidan foydalanib, 
kompleks xarajatlarni Alfa va Gamma o‘rtasida taqsimlash jadvalini tayyorlang. 
Betaning kutilayotgan sof sotish qiymati birinchi tsexning 120 000 sh.b.ni tashkil 
qiluvchi kompleks xarajatlari kamaytiriladigan miqdor bo‘ladi. 
2. 1 – topshiriqqa javobingiz qanday bo‘lishidan qat‘iy nazar, 102 000 sh.b. 
umumiy kompleks xarajatlar tegishli ravishda Alfaga taqsimlangan deb tasavvur
qiling. Yana sotishga tayyorlab qo‘yilgan 48 000 kilogramm Alfa va 20 000 
kilogramm Beta mavjudligini tasavvur qiling. Quyidagi faktlarga asoslanib, 
Alfadan olinadigan yalpi foydaga qadar moliya-xo‘jalik faoliyatining natijalari 
to‘g‘risida hisobot tayyorlang: 
a. Yil davomida sotilgan Alfa sotishga tayyorlab qo‘yilgan kilogrammlar 
miqdorining 80 % ini tashkil qildi. Davr boshida qoldiq yo‘q edi.
b. Sotishga tayyorlab qo‘yilgan Betaning kutilayotgan sof sotish qiymati 
Alfani ishlab chiqarish xarajatlaridan chiqarib tashlanishi lozim. Davr oxirida Alfa 
zahiralarining qiymati ishlab chiqarishga sof xarajatlarga asoslanishi kerak.
c. Xarajatlar va sotish bahosi to‘g‘risidagi barcha ma‘lumotlar yuqoridagi A 
– D punktlarida berilgan. 
9-5. Quyidagi stsenariyni ko‘rib chiqing. Qassob har kuni vazni 200 
kilogrammlik cho‘chqani 300 sh.b.ga sotib oladi. Cho‘chqani so‘yib quyidagi 
mahsulotlarni olish mumkin: