O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent moliya instituti xasanov boxodir akramovich

Sotiladigan narxi 
Bir kilogrammi 
Vazni 
Lahm go‘sht 
4,00 sh.b. 
30 
Son 
3,00 sh.b. 
50 
To‘sh 
1,60 sh.b. 
100 

---

137 
Cho‘chqa tuyog‘i 
1,00 sh.b. 
15 
Teri 
10,00 sh.b. 
5 
 
 
200 
1-kun. Qassob cho‘chqa xarid qiladi. Cho‘chqaga 300 sh.b. miqdoridagi 
kompleks xarajatlar mahsulotlarga ularning nisbiy vazniga qarab taqsimlanadi. 
Sotish narxi 
Vazni 
(kg) 
Daromad 
- 
Taqsimlangan 
kompl. xarajat 
= 
Operats. 
Foydasi 
 
2-kun Qassob xuddi shunday cho‘chqani sotib oladi va cho‘chqa tuyoqlarini 
ular zarar keltirgani uchun tashlab yuboradi. Endi undan jami 185 kg mahsulot 
chiqadi. 
 
Sotish narxi 
Vazni 
(kg) 
Daromad 
- 
Taqsimlangan 
kompleks xarajat 
= 
Operats. 
foydasi 
Lahm 
go‘sht 
4,00 sh.b. 
30 
120 sh.b. 
- 
48,65 sh.b. 
= 
71,35 
Son 
3,00 
50 
150 
- 
81,08 
= 
68,92 
To‘sh 
1
,
60 
100 
160 
- 
162,16 
= 
(2,16) 
Teri 
10,00 
5 
50 
- 
8,11 
= 
41,89 
480 sh.b. 
- 
300,00 sh.b. 
= 
180,00 
3-kun Qassob xuddi shunday cho‘chqani sotib oladi va zarar keltiradigan 
bo‘lgani uchun cho‘chqa tuyoqlarini va to‘shini tashlab yuboradi. Endi undan 85 
kg mahsulot chiqadi. 
 
Sotish narxi 
Vazni 
(kg) 
Daromad 
- 
Taqsimlangan 
kompleks xarajat 
= 
Operats. 
foydasi 
Lahm go‘sht 4,00 sh.b. 
30 
120 sh.b. 
- 
105,88 sh.b. 
= 
14,12 
Son 
3,00 
50 
150 
- 
176,47 
= 
(26,47) 
Teri 
10,00 
5 
50 
- 
17,65 
= 
32,35 
320 sh.b. 
- 
300,00 sh.b. 
= 
20,00 
4-kun Qassob shunday cho‘chqani sotib oladi va foyda chiqmagani uchun 
cho‘chqa tuyoqlari, to‘shi va sonini tashlab yuboradi. Endi cho‘chqadan 35 kg 
mahsulot chiqadi. 

---

138 
 
Sotish 
narxi 
Vazni 
(kg) 
Daromad 
- 
Taqsimlangan 
kompleks xarajat 
= 
Operats. 
foydasi 
Lahm 
go‘sht 
4,00 sh.b. 30 
120 sh.b. 
- 
257,14 sh.b. 
= 
(137,14) 
Teri 
10,00 
5 
50 
- 
42,86 
= 
7,14 
170 sh.b. 
- 
300,00 sh.b. 
= 
(130,00) 
5-kun Qassob xuddi shunday cho‘chqani sotib oladi va har bir mahsulot 
foyda bermagani uchun hammasini tashlab yuboradi. Endi undan 5 kg mahsulot 
chiqadi. 
 
Sotish 
narxi 
Vazni 
(kg) 
Daromad 
- 
Taqsimlangan 
kompleks xarajat 
= 
Operats. 
foydasi 
Teri 
10,00 
5 
50 
- 
300 sh.b. 
= 
(250) 
6-kun Qassob xuddi shunday cho‘chqani sotib oladi va zararli bo‘lgani 
uchun hammasini tashlab yuboradi. Demak u 300 sh.b. zarar ko‘radi. 
Talab qilinadi: 1. Yuqorida keltirilgan qarorlar turkumini sharhlang. 
2. Ajralish nuqtasidagi qiymat usulidan foydalanganda kompleks xarajatlar 
bu besh mahsulotga qanday taqsimlanadi? 
3. Alohida mahsulotlarni sotish kerakmi yoki sotish kerak emasmi, buni 
aniqlash uchun 2-masaladagi operatsiya foydasi miqdoridan foydalanish lozimmi? 
9-6. «Prinses» korporatsiyasi olma etishtiradi va uni qayta ishlab, uch xil 
kompleks mahsulot: (a) pishiriqda ishlatiladigan yaproq-yaproq kesilgan olma,
(b) olma pyuresi
(v) olma sharbati ishlab chiqaradi, idishlarga joylab sotadi. 
Olma po‘sti hayvonlarga qayta ishlangan em, qo‘shimcha mahsulot sifatida 
hisobga olinadi. «Prinses» kompleks jarayon xarajatlarini o‘z kompleks 
mahsulotlariga taqsimlash uchun kutilayotgan sotish sof qiymati usulidan 
foydalanadi. Qo‘shimcha mahsulot ishlab chiqarilgandan so‘ng kutilayotgan sotish 
qiymati bo‘yicha schetda tan olinadi. Ajralish nuqtasigacha bo‘lgan kompleks 
ishlab chiqarish xarajatlari qo‘shimcha mahsulotning kutilayotgan sof sotish 
qiymati miqdoriga kamaytiriladi. 
«Prinses» kompaniyasidagi ishlab chiqarish jarayoni to‘g‘risida quyidagi 

---

139 
axborot mavjud: 
• Tozalash tsexida olma yuviladi, po‘sti archiladi. So‘ngra urug‘ qismi olib 
tashlanadi, va yaproq qilib to‘g‘ralishga tayyorlanadi. Tozalash tsexida 
ishlangandan so‘ng uchta kompleks mahsulot va qo‘shimcha mahsulot turlicha 
bo‘lib ajraladi. So‘ngra barcha mahsulotlar so‘nggi ishlov berish uchun alohida 
tsexlarga o‘tkaziladi. 
• Qirqishga tayyorlab qo‘yilgan olmalar qirqish tsexiga tushadi, bu erda 
yaproq qilib qirqiladi va muzlatiladi. Qirqish chog‘ida chiqqan olma sharbati ham 
qo‘shib muzlatiladi. 
• Olmani qirqishga tayyorlash jarayonida olingan olma bo‘laklari 
maydalash tsexida qayta ishlanib, olma pyuresiga aylantiriladi. Shu jarayon 
davomida olinadigan olma sharbati pyureda foydalaniladi. 
• Sharbatni ezib chiqarish tsexida olmaning urug‘li qismi va tozalash 
tsexida olingan boshqa parchalari sharbat olish uchun eziladi. Yo‘qotish shu tsexda 
olinadigan mahsulotning 8% tashkil etadi. 
• Olma po‘sti hayvonlar uchun ozuqa qilib maydalanadi va ozuqa tsexida 
paketlarga joylanadi. Bu ozuqa talab paydo bo‘lguncha past haroratda saqlanadi. 
Noyabrda tozalash tsexida 270 000 kg olmaga ishlov berildi. Quyidagi 
jadvalda har bir tsexda qilingan xarajatlar, pirovard qayta ishlash uchun to‘rtta 
tsexga o‘tkazilgan mahsulotlarning mutanosib vazni va har bir pirovard mahsulotni 
sotish narxi keltirilgan.