O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Toshkent arxitektura-qurilish instituti

3. 2 - jadval 
Bikirlik, s 
Harakatchanlik,sm 
TSement sarfi quyidagicha bo’lganda, kg/m
3
suvga bo’lgan talabchanlikning kamayishi, % 
500 
400 
300 
- 
10-12 
15 
12 
10 
- 
5-7 
12 
10 
8 
20-30 
- 
10 
8 
6 
30-100 
- 
8 
6 
- 
Beton qorishmasining harakatchanligi vaqt o’tishi bilan sement va suvning 
o’zaro fizik-kimyoviy ta’sirlashuvi natijasida kamaya boradi. Xususan bikir beton 
qorishmasining qulay to’shaluvchanligi yomonlashadi, shuning uchun bunday 
qorishmani imkoniyat darajasida tezroq qoliplarga yoyish zarur. Betonning 
tarkibini aniqlashda berilgan beton qorishmasining harakatchanligidan kelib 
chiqqan holda suv sarfi aniqlanadi. Buning uchun beton qorishmasining 
harakatchanligi suv sarfi va boshqa omillarga nisbatan bog’liqligi qo’llaniladi.
Taqriban suv sarfini tajribalar asosida, keyinchalik beton tarkibini tekshirish uchun 
qorishma tayyorlab, sinab ko’rib olingan jadvallar va grafiklar (3. 7-rasm) bo’yicha 
tanlash mumkin.
Qum va shag’alning suvga bo’lgan talabidan kelib chiqib (Sq va Ssh), turli 
omillarning ta’sirini kengroq inobatga olish mumkin.
3. 7-rasm.  Portlandtsement, o’rtacha yiriklikdagi qum (suvshimuvchanligi 7%) 
va yirik donador shag’aldan tayyorlangan plastik (a) hamda bikir (b) beton 
qorishmasining suvshimuvchanlik grafigi (V, l/m
3
-S, l/m
3
) 
1 - 80 mm; 2 - 40 mm; 3 - 20 mm; 4 - 10 mm; J
1
- texnik viskozimetr bo’yicha qulay 
joylashuvchanlik; J
2
 - aynisi, B. G. Skarmtayev usuli bo’yicha.

---

67 
 Еslatma: 1. Agarda 7% dan ortiq suvshimuvchanlikka еga bo’lgan mayda qumdan 
foydalanilsa, suv sarfini har bir foyizi uchun 5 l. dan orttiriladi: suvshimuvchanligi 7% dan kam 
bo’lgan yirik qum qo’llanganda, suv sarfini har bir foyizi uchun 5 l. dan kamaytiriladi.
 2. Chaqilgan tosh qo’llanilganda suv sarfini 10 l. ga orttiriladi.
 3. Putstsolan sementlar qo’llanilganda suv sarfini 15-20 l. ga orttiriladi.
 4. Sement sarfi 400 kg dan ortganda 
har
 100 kg sement uchun 10 l. dan suv sarfi orttiriladi.

---

68