O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi z. Nishanova, D. Qarshieva

Tejash foizi – xotirani tadqiq qilishda ishlatiladigan tobe o‘zgaruvchi Yuqoridagilarga misol 
bo‘ladi. Misol uchun, aytaylik, bir gurux odamlar vilosiped xaydashni yoshlik chog`larida 
1-ishtirokchi 
2- ishtirokchi 
 
1urinish 
10-urinish 
urinish 
urinish 
 
1- urinish 
 
10-urinish 
1- - 
urinish 
 

---

265 
o‘rganganlar, keyin esa 40 yoshga kirguncha vilosipedga umuman minmaganlar. Biz ulardan bu 
qanday qilinishini eslashlarini so‘rashimiz va bir daqiqa davomida oyoqlarini erga tekkizmay 
vilosiped haydashga urinishlarini kuzatishimiz mumkin. Aytaylik buning uchun ularga 7 urinish 
etarli bo‘ldi. Endi bu natijani ikkinchi guruxdagi hech qachon vilosiped minmagan 40 yoshli 
odamlarning natijasi bilan solishtirishimiz kerak. Aytaylik ularga bir daqiqa davomida 
muvozanatni saqlab vilosipedda qolishga erishish uchun o‘rtacha 14 ta urinish talab etildi: 
Tejash % 
Bizning misolimizda: 
Murakkab tobe o‘zgaruvchining bunday turi yordamida siz yakka raqamli ko‘rsatkichdan 
mustaqil o‘zgaruvchi (vilosiped haydashning oldingi ko‘nikmasi) ta`sirida vujudga kelgan 
o‘zgarish effektini ko‘rsatishda foydalanishingiz mumkin.
Balki siz bunday murakkab tobe o‘zgaruvchilarni qanday olishni yoki ularning nima uchun 
adekvat me`yor ekanligini tushunmagandirsiz. Biroq agar siz psixologiyaning ma`lum 
tarmoqlarida tadqiqot olib borsangiz ularning ko‘plab xillari bilan tanishasiz va xatto bir kun 
kelib o‘zingiz ham murakkab o‘zgaruvchilarni o‘ylab toparsiz.
Mavzuni mustahkamlashga oid amaliy topshiriqlar:
1. Har bir o‘zgaruvchining eksperiment jarayoniga ta`sirini ―FSMU‖ usuli asosida tahlil qilib 
bering.
“FSMU” usli 
F – fikr
S – sabab
M – misol
U – umumlashtirish
2. O‘zgaruvchilarni to‘g`ri tanlay olish eksperiment natijasining ijobiy bo‘lishini belgilaydi. 
Fikringizni izohlang.