O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti

Rеsurslar, tоvarlar va хizmatlar hamda darоmadlarning dоiraviy aylanishini tarixiy ko’rinishlari

Rеsurslar, tоvarlar va хizmatlar hamda darоmadlarning dоiraviy aylanishini tarixiy ko’rinishi aynan hozirgi davr aylanishidan biroz farq qilgan chunki o’sha paytdagi iqtisodiy tuzumlarning hozirgi davrdan farqlanishi natijasida deb hisoblanadi. Avvvalambor bu doiraviy aylanishni F.Kene ya’ni fiziokratlar institute a’zosi hisoblanadi. Fiziokratlarining vakili bo’lgan F.Kene mashhur «Iqtisodiy jadval» asarini (1758) yozdi va unda fiziokratizm maktabi asoslarini yaratdi. Uning nazariy va siyosiy dasturini ta’riflab berdi. Bu asarda F.Kene almashuvning ekvivalentlik ta’limotini ilgari surdi. F.Kenening ta’limotida sof
mahsulot nazariyasi markaziy o‘rin egallaydi. Uning fikricha, yalpi ijtimoiy
mahsulot va ishlab chiqarish xarajatlari o‘rtasidagi farq sof mahsulot hisoblangan. F.Kenening ta’limotida sof mahsulot nazariyasi markaziy o‘rin egallaydi. Uning fikricha, yalpi ijtimoiy mahsulot va ishlab chiqarish xarajatlari o‘rtasidagi farq sof mahsulot hisoblangan³.
F.Kenye iqtisodiyot tarixida takror ishlab chiqarish jarayonini va yalpi ijtimoiy mahsulot muomalasini butunicha ko`rsatish uchun birinchilardan bo`lib urinib ko`rdi. U o`sha davr jamiyati fuqarolarini uch sinfga bo`ladi: birinchisi - unumli sinf (fermerlar); ikkinchisi - mulkdorlar sinfi (pomeshchik, cherkov...) va uchinchisi - unumsiz sinf (hunarmand, ishchi va savdo xodimlari). Bu jarayon sxematik ravishda "Iqtisodiy jadval"da tasvirlangan. Unda mamlakatda ishlab chiqarilgan tayyor mahsulotning aylanishi orqali qanday taqsimlanishi ko`rsatilgan, buning oqibatida ishlab chiqarishning avvalgi hajmida qayta boshlash uchun shart-sharoitlar yaratiladi.
Tarixda ma’lum bo'lgan birinchi makroiqtisodiy model “Kene jadvali” hisoblanadi. Bu modelda F.Kene milliy iqtisodiyot uchta sinfning - 5 mlrd. franklik qishloq xo'jalik mahsulotlari ishlab
chiqaruvchi dehqonlar, jami 2 mlrd. frank turadigan buyumlar yasaydigan
hunarmandlar va 2 mlrd. frank renta oladigan yer egalarining o'zaro aloqalari sifatida tasvirlaydi. Kene modeliga ko‘ra yer egalari 2 mlrd. franklik yer rentasining 1 mlrd.frankini qishloq xo'jalik mahsulotlari sotib olishga, qolgan 1 mlrd. frankini esa hunarmandchilik buyumlari sotib olishga sarflaydilar. Hunarmandlar dehqonlarga
1 mlrd. franklik buyumlarini sotadilar va dehqonlardan o'zlari ega bo'lgan 2 mlrd.
frankning 1 mlrd frankiga oziq ovqat mahsulotlari, qolgan 1 mlrd. frankiga esa
ishlab chiqarish ehtiyojlari uchun xomashyo sotib oladilar