O'zbekiston respublikasi profi universitety

ijtimoiy jarayonlarning emotsional nazariyasi va psixik ta'sirlanish 
(zaharlanish, yuqish) tushunchasini ishlab chiqdi.
Frantsuz sotsiologiya maktabi asoschisi Emilь Dyurkgeym (1858-1917) 
ijtimoiy-psixologiyaning qator kontseptual asoslarini ishlab chiqdi. U inson xulqini 
tushuntirishning asosiy tamoyili sifatida “jamoa tasavvuri” fenomenini farqlab 
ko'rsatadi, uning fikricha bu fenomen, ayrim individlar tomonidan olamni qanday 
aks ettirilishini (tasavvur qilinishini) belgilab beradi.
Dyurkgeym fikriga ko'ra individ xulqi jamoa ongi bilan belgilanadi. 
Individni “jamiyatning bir hujayrasi” deb hisoblovchi G.Tardning “ijtimoiy 
atomizatsiya” sidan farqli o'laroq, E. Dyurkgeym sotsiumning umum tan olingan 
ijtimoiy qadriyatlar asosida birlashuvi g'oyasini himoya qiladi. Dyurkgeym haqli 
ravishda ta'kidlaganidek, odamlar xulqining ijtimoiy sifati, jamiyatning 
qadriyatli-me'yoriy 
integratsiyalashuvi, 
uni 
ijtimoiy 
aloqalarining 
rivojlanganligiga bog'liq bo'ladi. 
Jamiyatning qadriyatli-me'yoriy inqirozi, undagi mavjud, an'anaviy 
qadriyatlarning buzilishi - ommaviy xuquqiy desotsializatsiyani (ijtimoiylikning 
buzilishini) yuzaga keltiradi. Bu holatni E. Dyurkgeym anomiya
1
deb atadi. 
Anomiya holatida jamiyatning ko'pchilik a'zosi uchun ijtimoiy, ayniqsa huquqiy 
me'yorlarning ahamiyati yo'qoladi. Xulqning etalon obrazlaridan mahrum bo'lgan 
individda, o'zini-o'zi boshqarish darajasi keskin pasayib ketadi, bunday holatda u 
ijtimoiy nazorat ostidan chiqib ketadi. Dyurkgeymning ta'kidlashicha, ommaviy 
deviantlikni (qonunbuzarlikni) tug'diruvchi anomiya, jamiyatda ijtimoiy-iqtisodiy 
o'zgarishlarni tayyorlaydi 
va 
yaqinlashtiradi (tezlashtiradi) (Sotsiologiya 
prestupnosti.- M., 1966).
G. Tard, G. Lebon va E. Dyurkgeymlar, shaxsning shakllanishida ijtimoiy 
omillarning birlamchi ekanligini ta'kidlar ekanlar, ijtimoiy psixologiyaning 
rivojlanishiga sezilarli ta'sir ko'rsatdilar.
XIX asrning oxiri va XX asrning boshlarida ingliz psixologi U. Mak-Dugall 
(1871-1938) ijtimoiy-psixologik bilimlarni yaxlit tizimga keltirishga urindi. U 
1908 yili o'zining “Ijtimoiy psixologiyaga kirish” - deb nomlangan kitobini nashr 
etadi. Shu munosabat bilan G'arb olamida, aynan shu kitob chop etilgan sana 
ijtimoiy psixologiyaning mustaqil fan sifatida uzil-kesil qayd etilgan sanasi 
hisoblanadi.
1