O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi

Asosiy o’quv materiallarining qisqacha bayoni 
9.1. Mehnat buyemlari bilan taminlanish ahvolini tahlil etish
uslubi 
Korxonada ishlab chiqarish hajmining o‟zgarishiga boshqa omillar bilan bir qatorda 
mehnat buyemlari bilan ta‟minlanish va ulardan foydalanish darajasi ham ta‟sir qiladi. 
Mehnat buyemlari bo‟lib moddiy resurslar hisoblanadi. 
Moddiy resurslar bilan ta‟minlanish darajasini aniqlash uchun korxonada mavjud 
bo‟lgan moddiy resurslarning xaqiqiy hajmini (miqdorini) me‟yor bo‟yicha talab 
qilinadigan hajmiga (miqdoriga) bo‟lish kerak. Ushbu ko‟rsatkich xo‟jalik bo‟yicha 
ham, har bir resursning turi (urug‟, o‟g‟it, va boshqalar) bo‟yicha ham aniqlanadi.
Moddiy resurslar bilan ta‟minlanish ahvolining tahlili solishtirish, ko‟rsatkichlar 
farqi, zanjirli bog‟lanish usullari yordamida amalga oshiriladi. Birinchi navbatda ular 
bilan ta‟minlanish darajasining umumiy o‟zgarishi, so‟ngra ushbu o‟zgarishga 
omillarning ta‟siri aniqlanib, moddiy resurslar bilan ta‟minlanish darajasiga baho 
beriladi. Shundan so‟ng moddiy resurslardan foydalanish darajasining tahlili amalga 
oshiriladi.
9.2. Mehnat buyumlaridan foydalanish korsatkichlarinini hisoblash usullari 
Mehnat buyumlaridan (Moddiy resurslardan) foydalanish samaradorlik 
ko‟rsatkichlari va ularning hisobi: 

---

34 
1. Moddiy resurslar qaytimi:
𝑴
𝒒
=
𝒀𝑴
𝑴𝑿
2. Moddiy resurslar sig‟imi: 𝑴
𝒔
=
𝑴𝑿
𝒀𝑴
3. Moddiy resurslar rentabelligi:
𝑴
𝒓
=
𝑺𝑭
𝑴𝑿
4. Moddiy resurslar xarajati koeffisiyenti:
𝑴
𝒙𝒌
=
𝑴𝑿
𝟏
𝑴𝑿
𝒔𝒉
5. Moddiy xarajatlarning tannarxdagi hissasi:
𝑴
𝒕𝒉
=
𝑴𝑿
𝑻𝑵
 
Bunda,YM-Yalpi mahsulot hajmi., 
MX-Moddiy xarajatlar hajmi., 
SF-Sof foyda summasi., 
TN-Mahsulot tannarxi summasi., 
MX
sh
-Shartli moddiy xarajatlar summasi.