O’zbеkiston rеspublikasi qishloq

АНДИЖОН ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИК ИНСТИТУТИ 

- 

inson identifikatsiyasi  (o’quvchining  bilimlarini o’ziga  singdirish  jarayoni, 

uning shaxsiy fazilatlari va xususiyatlarini o’zlashtirib borish va boshqalar), 

- 

refleksiya  (inson  o’zini  –  o’zi  anglash  hamda  bo’lg’usi  faoliyatni  amalga 

oshirish,  muayyan  rejalar  tuzish, ularni  maqsadga  muvofiq  hayot  va  faoliyatga  tatbiq 

etish imkoniyatlari tug’ilishi kabilar). 

SH.Byuler  intellektual taraqqiyotni quyidagi bosqichlardan iborat bo’lishi shart 

deb hisoblaydi: 

- 

sinkretizm (tushunchalarni bir – biridan ajrata olmaslik holati); 

- 

agglyutinizm  (maktab  yoshiga  yaqin  bolalarda  fantaziyaning  kuchayishi, 

vaqtni  noadekvat,  noto’g’ri  idrok  qilish,  har  bir  obrazlarni  muayyan  bo’laklariga 

binoan bir umuiyatga yaxlitlash, birlashtirish); 

- 

xayolot (ijodiy xayol) yordamida inson o’zi tug’ilib o’sgan Vataniga biron – 

bir jihatdan yordam berishi; 

- 

realiya  (realizm, ya’ni atrof muhitdagi narsa va hodisalarga nisbatan yaqqol 

tuzilmani  yaratish,  turmush  tajribalariga  mumkin  qadar  yaqinlashib  kelishdan  iborat 

fikrlashning ko’rinishi singari). 

Jahon  psixologlari  to’plagan  ilmiy  materiallarni  umumlashtirib,  intellekt 

muammosini tadqiq qilishda diqqat  – e’tiborni quyidagi omillarga qaratish lozim deb 

hisoblaymiz: 

- 

intellektning yosh davr xususiyatlariga bog’liqligi; 

- 

jins xususiyatiga va farzand dunyoga kelish tartibiga aloqadorligi; 

- 

millat, etnos, elat va xalqqa taalluqliligi; 

- 

oilaning ijtimoiy – iqtisodiy statusi bilan uyg’unlashuvi; 

- 

ota – onalarning ma’lumotliligi, ijtimoiy kelib chiqishi; 

- 

biologik  shartlangan  shaxs  fazilatlari,  sifatlari,  xislatlari  qanchalik  rol 

o’ynashi va hokazolar. 

Uzluksiz ravishda o’tkazilgan izlanishlar natijasida psixologiya fanida bir qator 

ilmiy  nazariyalar  (kontseptsiyalar)  vujudga  keldiki,  ularning  har  qaysisi  intellekt 

muammosini o’ziga xos tarzda tushuntirishga va talqin qilishga olib keladi: 

- 

muammo yechimi uslubi va strategiyasi; 

- 

intellektual operatsiyalar tizimi yoki tuzilmasi; 

- 

vaziyatlarga 

nisbatan 

alohida 

yondashishning 

samaradorligi 

yoki 

mahsuldorligi (ma’naviy, miqdoriy va mantiqiy jabhalar), uning funktsional tomonlari, 

yo’nalishlari; 

- 

alohida, yakkahol yondashish, bilish jarayonining shaxsdan faollikni taqozo 

etish xususiyati, holati; 

- 

kognitiv uslub shakllanishi imkoniyati va boshqalar. 

SHaxsiy kuzatishlarimizga qaraganda, intellekt taraqqiyoti mana bunday omillar 

bilan uzviy bog’liq ekanligi ko’zga yaqqol tashlanadi: 

- 

bilish,  o’qish  motivlarining  anglashilgan  hamda  yuksak  regulyativ 

darajalarining mavjudligi, barqarorligi, puxtaligi; 

- 

yangilikni  qidirish,  muammo  yechimini  topish,  muayyan  vositalar  tanlash 

hamda tadqiqiy ijodiy faollik namoyon bo’lishi; 

---