Oʻzbekiston respublikasi xalq ta’lim vazirligi samarqand viloyati xalq ta’limi xodimlarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish hududiy markazi ergasheva Oybahor A’zamjon qizining

5. Darsga yakun yasash va baholash– darsning maqsadini yana bir bor eslatish va unga qanchalik erishilganligini o’quvchilar bilan birgalikda aniqlash. O’quvchilarning mavzu bo’yicha savollariga javob berish, ulaming o’zlashtirganlik darajasini aniqiash, darsning asosiy lahzalarini qayd qilish. Darsda faol qatnashgan o’quvchilarni tilga olish va baholash;


II.3. Uchburchak tashqi burchaklarining xossalari.
Bizga maktab matematika kursidan yaxshi ma’lumki, “Uchburchak tashqi burchagining xossalari” mavzusi “Uchburchak ichki burchaklarining yig'indisi haqidagi teorema” mavzusidan keyin keladigan mavzu bo‘lib, o‘quvchi tashqi burchakni va uning xossalarini yaxshi tushunadi. Asosan uchburchak ichki burchagiga qo‘shni bo‘lgan burchak uning tashqi burchagi ekanligini yanada yaxshi tushunadi. Berilgan ichki burchaklardan tashqi burchak topishni o‘rganadi. Bunda yangi mavzu bayoniga o’tishdan oldin o‘tilgan darsni o‘quvchilar hukmiga “Maqsad sari bir qadam” metodini havola qilish mumkin: Avvalo butun sinfni 3 guruhga bo‘lamiz.

1. Uchburchak ichki burchaklarining yig‘indisi haqidagi teoremani keltiring.
2. Burchaklari 50⁰, 55⁰ bo‘lgan uchburchak mavjudmi?
3. Uchburchakning nechta burchagi to‘g‘ri bo'lishi mumkin?
4. Uchburchakning nechta burchagi o'tmas bo'lishi mumkin?
5. Burchaklari 100⁰, 20⁰, 50⁰ bo‘lgan uchburchak-chi?
6. Agar uchburchakning ikkita burchagi: a) 60⁰ va 40⁰; b) 70⁰ va 85⁰;
c) 90⁰ va 45⁰; d) 105⁰ va 30⁰ bo‘lsa, uning uchinchi burchagini toping.
O‘quvchilar navbat bilan yuqorida sanab o‘tilgan savollarga javob beradilar. Bu jarayonda o’qituvchi javobning to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri ekanligiga qarab izoh va to‘ldirishlar qilishi mumkin. Hamda to‘g‘ri javob bergan o‘quvchi bir qadam oldinga qadam bosadi. Shu orqali eng oldinga chiqgan o‘quvchi shart g‘olibiga aylanadi.

O‘tilgan mavzuni takrorlashda “Skarabey texnologiyasi” usulidan ham foydalanish yaxshi samara beradi. Bu metod shundan iboratki o‘quvchilarni darsga qiziqishini yanada orttirish maqsadida ularga har xil chizmalardan foydalangan holda savol beriladi va o‘quvchilar bu savol varaqasini o'rtaga tashlab guruh bo‘lib ishlashadi. Savollarga vaqtida eng ko‘p to‘g‘ri javob bergan guruh shart g‘olibiga aylanadi.
O‘qituvchi o‘quvchilarning yangi mavzuni o‘zlashtirishga tayyor ekanligiga ishonch hosil qilgach, yangi mavzu bayoniga o‘ta oladi.
Uchburchakning ichki burchagiga qo‘shni bo‘lgan burchak uchburchakning tashqi burchagi deb ataladi.

1-rasmda ABC uchburchakning B burchagiga tashqi bo‘lgan CBD va ABE burchaklar tasvirlangan. Shunday qilib, uchburchak har bir uchida ikkita tashqi burchakka ega ekan. Bu burchaklar vertikal bo‘lgani uchun o‘zaro teng bo‘ladi. A va C uchlaridagi tashqi burchaklarni chizib ko‘rsating. Uchburchak burchaklari, tashqi burchaklardan farqlash lozim bo‘lganda, ichki burchaklar deyiladi.

Mavzuni bayonini tushuntirib, o‘quvchilardan dars yuzasida savol berishlarini so‘raymiz va albatta savollariga javob bergandan so‘ng, darsni yanada qiziqarliroq o‘tish hamda mustahkamlash uchun metodlardan foydalanamiz.
Birinchi qo‘llagan usulimiz “Ekspress testlar metodi”. Bundan o‘quvchilarga testlar savollar jamlanmasi o‘qiladi ular esa savolni tinglagan holda, javobni bir varoqqa yozib boraverishadi va so‘ngida eng ko‘p to‘g‘ri javob bergan jamoa g‘olib bo‘ladi.
Savollar:
1. Uchburchakning tashqi burchaklari yig‘indisini ….... gradusga teng.
2. Bitta o‘tkir burchagi 25⁰ bo‘lgan to‘g‘ri burchakli uchburchakning ikkinchi o‘tkir burchagini toping.
3. Uchburchakning ichki burchaklari yig‘indisi ... gradusga teng.
4. To‘g‘ri burchakli uchburchakning 30⁰ li burchagi qarshisidagi tomoni 12 ga teng bo‘lsa, uning gipotenuzasini toping.
5. Teng yonli to‘g‘ri burchakli uchburchakning o‘tkir burchagining tashqi burchagi necha gradusga teng?
6. To‘g‘ri burchakli uchburchakning o‘tkir burchagining bissektrisasi shu o‘tkir burchakni 32⁰ lik burchaklarga bo‘ldi. Uning ikkinchi o‘tkir burchagini toping.
7. Stolning 4 ta burchagi bor ulardan birini kesib tashlasak, stolda nechta burchak qoladi?
8. Tashqi burchagidan biri 130⁰ ga teng bo‘lgan to‘g‘ri burchakli uchburchakning, shu burchakka qo‘shni bo‘lmagan ikkinchi ichki burchagini toping.
Darsni yakunlashdan oldin, o‘quvchilarning mavzuni o‘zlashtirganlik darajasini aniqlash maqsadida quyidagi savollarni berish mumkin:
1. Uchburchakning ichki burchaklaridan biri 30⁰ ga, tashqi burchaklaridan biri 60⁰ ga teng. Uchburchakning qolgan ichki burchaklarini toping?
2. Uchburchakning tashqi burchagi nima?
3. Uchburchakning tashqi burchagi haqidagi teoremani izohlang.
4. Uchburchakning ikki tashqi burchagi 120⁰ va 135⁰ bo‘lsa, ichki burchaklarini toping.
5. Uchburchak tashqi burchaklarining yig‘indisini hisoblang.
Interfaol ta’lim metodlari hozirda eng ko‘p tarqalgan va barcha turdagi ta’lim muassasalarida keng qo’llanayotgan metodlardan hisoblanadi. Shu bilan birga, interfaol ta’lim metodlarining turlari ko’p bo‘lib, ta’lim-tarbiya jarayonining deyarlik hamma vazifalarini amalga oshirish maqsadlari uchun moslari hozirda mavjud. Amaliyotda ulardan muayyan maqsadlar uchun moslarini ajratib tegishlicha qo‘llash mumkin. Bu holat hozirda interfaol ta’lim metodlarini ma’lum maqsadlarni amalga oshirish uchun to‘g‘ri tanlash muammosini keltirib chiqargan.

Maktab o‘quvchilariga Matematika kursini o‘qitishda “Uchburchak tashqi burchagi xossalari” mavzusini o‘qitish jarayonida maqolada keltirilgan ma’lumotlardan foydalanish orqali darsning o‘tilgan mavzuni takrorlash, yangi mavzuni bayon qilish, mavzu bo‘yicha olingan bilimlarni mustahkamlash qismlarini samarali tashkil etish mumkin. Umuman darsni yanada samarali, natijador va qiziqarli qilib tashkil qilishda ta’limning turli interfaol usullaridan foydalanish mumkin.

Xulosa
O‘quvchilarda matematik tafakkurni va matematik madaniyatni shakllantirish. Matematika darslarida o‟rganiladigan har bir matematik xulosa qat‟iylikni talab qiladi, bu esa o‟z navbatida juda ko‟p matematik tushuncha va qonuniyatlar bilan ifodalanadi. O‟quvchilar ana shu qonuniyatlarni bosqichma-bosqich o‟rganishlari davomida ularning mantiqiy tafakkur qilishlari rivojlanadi, matematik xulosa chiqarish madaniyatlari shakllanadi. O‟quvchilarni biror matematik qonuniyatni ifoda qilmoqchi bo‟lgan fikrlarni simvolli tilda to‟g‟ri ifodalay olishlari va aksincha simvolli tilda ifoda qilingan matematik qonuniyatni o‟z ona tillarida ifoda qila olishlariga o‟rgatish orqali ularda matematik madaniyat shakllantiriladi. 3. Matematika o‟qitishning amaliy maqsadi o‟z oldiga quyidagi vazifalami qo‟yadi:
Matematika kursida olingan nazariy bilimlarni kundalik hayotda uchraydigan elementar masalalarni yechishga tadbiq qila olishga o‟rgatish. Bunda asosan o‟quvchilarda nazariy bilimlarni amaliyotga bog‟lay olish imkoniyatlarini tarkib toptirish, ularda turli sonlar va matematik ifodalar ustida amallar bajarish malakalarini shakllantirish va ularni mustahkamlash uchun maxsus tuzilgan amaliy masalalarni hal qilishga o‘rgatiladi.
Ta’kidlash joizki, biror tabiiy hodisa va jarayonlarni matematika yordamida o‘rganish uchun bu jarayonni soddalashtirib o„rganish zarur. Undagi ko‘pxillik xossalardan biz uchun zarur bo„ladiganini ajratib olish va bunda ba‟zi xususiyatlarni e‟tiborsiz qoldirishga to„g„ri keladi. Biz uchun eng muhimi mavjud hodisa va jarayonni matematika tilida ifodalash uchun zarur bo„ladiganlarigina qoldiriladi. Hodisa va jarayonlarni bunday usulda matematika tilida ifodalashni matematik model deb atashadi[4].
Matematikani o‟qitishda texnik vosita va ko‟rgazmali qurollardan foydalanish malakalarini shakllantirish. Bunda o‟quvchilarning matematika darslarida texnika vositalaridan, matematik ko‟rigazmali qurollar, jadvallar va hisoblash vositalaridan foydalana olish malakalari tarkib toptiriladi.
O‟quvchilarni mustaqil ravishda matematik bilimlarni egallashga o‟rgatish. Bunda asosan o‟quvchilarni o‟quv darsliklaridan va ilmiy-ommaviy matematik kitoblardan mustaqil o‟qib o‟rganish malakalarini shakllantirishdan iboratdir.
Shunday ekan, o‟rta umumiy ta‟lim tizimida matematika fanini o‟qitishning eng asosiy vazifasi o‟quvchilarda mantiqiy fikrlash, to‟g‟ri mushohada yuritish layoqatlarini (kompetentsiyalarini) tarkib toptirishdan iborat bo‟lmog‟i lozim. Fanga oid umumiy kompetentsiyalar matematika fanidan o‟quvchilar bilishi va uddalashi lozim nazariy bilim va amaliy ko‟nikmalarni, fanga oid kognitiv kompetentsiyalar aynan yuqorida zikr etilgan mantiqiy fikrlash, o‟qib-o‟rganish va fan bo‟yicha o‟zlashtirilgan bilim va ko‟nikmalarni amaliyotda qo‟llash bo‟yicha talablarini umumiy holda belgilaydi.
Zamonaviy ta‘limni tashkil etishga qo‘yiladigan muhim talablardan biri ortiqcha ruhiy va jismoniy kuch sarf etmay, qisqa vaqt ichida yuksak natijalarga erishishdir. Qisqa vaqt orasida muayyan nazariy bilimlarni o'quvchilarga yetkazib berish, ularda ma‘lum faoliyat yuzasidan ko‗nikma va malakalarni hosil qilish, shuningdek, o'quvchilar faoliyatini nazorat qilish, ular tomonidan egallangan bilim, ko‗nikma va malakalar darajasini baholash o’qituvchidan yuksak pedagogik mahorat hamda ta‘lim jarayoniga nisbatan yangicha yondashuvni talab etadi. Pedagogik texnologiyalardan majburan foydalanish mumkin emas. Aksincha, tajribali pedagoglar tomonidan asoslangan yoki ular tomonidan qo’llanilayotgan ilg‗or texnologiyalardan maqsadga muvofiq foydalanish bilan birga, ularni ijodiy
rivojlantirish maqsadga muvofiqdir.