O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi abdulla avloniy nomidagi xalq ta’limi muammolarini

ERISHISH YO‘LLARI 
Djurayeva Perdegul Saidovna – Navoiy viloyat XTXQTMOHM katta o‘qituvchisi 
 
Annotatsiya. Matematika fanini chuqurlashtirib o‘qitishga ixtisoslashtirilgan 
maktablarni bosqichma-bosqich tashkil etishga e’tibor qaratilmoq, tushuncha va 
tasavvurni rivojlantirish, ijodiy masalalar, xayoliy tasavvurni uyg‘otuvchi masalalar, 
analitik fikrlashni rivojlantirish. 
Mamlakatimizda 2020-2023-yillarda O‘zbekiston Respublikasida matematika 
fanlari bo‘yicha ta’lim sifatini yaxshilash, ilmiy-tadqiqotlarning natijadorligi va 
amaliy ahamiyatini oshirishning maqsadli dasturi amalga joriy qilindi. Mazkur 
dasturning maqsadi O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi, Fanlar 
akademiyasi va Innovatsion rivojlanish vazirligining har bir tumanda (shaharda) 
matematika fanini chuqurlashtirib o‘qitishga ixtisoslashtirilgan maktablarni 
bosqichma-bosqich tashkil etishga e’tibor qaratilmoqda. Mazkur maktablarda 
matematika fani chuqurlashtirilib o‘qitiladigan sinflar bosqichma-bosqich, mavjud 
ehtiyoj va o‘quvchilarning qobiliyatidan kelib chiqib tashkil etiladi; o‘quvchilar 
belgilangan tartibda tanlov asosida saralab olinadi; matematika fani chuqurlashtirilib 
o‘qitiladigan sinf bitiruvchilari tegishli oliy ta’lim muassasalarining matematika 
ta’lim yo‘nalishlariga ular uchun belgilangan maqsadli parametrlar bo‘yicha o‘qishga 
qabul qilinadi. 
Bugungi kunda matematikani bilish darajasini baholash va bu to‘g‘risida milliy 
malaka sertifikatini berish o‘rnatilgan tartibda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar 
Mahkamasi huzuridagi Davlat test markazi tomonidan amalga oshirilishi 
rejalashtirilgan. Matematikani bilish darajasini baholash tabaqalashtirilgan holda 
amalga oshirilib, imtiyoz beriladigan darajadagi milliy sertifikatga ega abiturient 
davlat oliy ta’lim muassasasiga o‘qishga kirishda matematika fanidan test sinovi 
topshirishdan ozod etiladi va unga matematika fani uchun belgilangan maksimal ball 
beriladi. 
2021-yil 1-sentyabrdan boshlab Ixtisoslashtirilgan maktablarning matematika 
fani bo‘yicha o‘qituvchilari tegishli darajadagi milliy sertifikatga ega bo‘lishlari 
majburiy hisoblanadi. Yuqorida ta’kidlangan tadbirlar O‘zbekistonlik iqtidorli 
yoshlarni rivojlantirish, ularning matematik savodxonlik kompetensiyalarini 
rivojlantirishga qaratilgan. Ixtisoslashtirilgan maktablarning 4-sinfi uchun 
mo‘ljallangan masalalarni ko‘rib chiqsak. Bular: tushuncha va tasavvurni 
rivojlantirish: a) og‘zaki va aniq rasmiylashtirilgan masalalar; b) ijodiy masalalar; v) 
xayoliy tasavvurni uyg‘otuvchi masalalar hisoblanadi. 
Masalan: 
Shartlari 
ortiqcha 
bo‘lgan 
masalalar 
(Ixtisoslashtirilgan 
maktablarning 4-sinfiga mo‘ljallangan masala). Avtomobil turar joyida 40 ta – 

---

- 244 - 
avtomobil va mototsikl turibdi. Ularda birgalikda hisoblansa 130 ta g‘ildirak va 40 ta 
rul bor. Ularning soni nechtadan? 
Yechish. Bu sharti ortiqcha bo‘lgan masala bo‘lib, o‘quvchi birinchi navbatda 
40 ta avtomobil va mototsiklni ularning g‘ildiraklari va rullari soniga moslashtirishga 
harakat qiladi. O‘quvchilar quyidagicha mulohaza yuritadilar: avtomabil turar joyida 
20 ta avtomobil 
20 4 =80 

ta g‘ildirak, 20 ta mototsikl
20 2 =40 

ta ballon bo‘lib, 
10
130
)
40
80
(
=
−
+
ta ballon ortiqcha ekanligini topadi. Masala o‘quvchilarni 
matematik materialni formal idrok qilishga undaydi. Nihoyat x – avtomobil, y – 
mototsikl deb belgilab quyidagi sistemani oladi va uni yechib
4
2
130,
4
2
130,
2
30,
25,
40.
4
4
160.
40
.
15.
х
у
х
у
y
х
х y
х
y
x
y
у
+
=
+
=
=
=











+ =
+
=
=
−
=




avtomobil – 25 ta, mototsikl - 15ta degan javobni oladi. Bundan o‘quvchilar 40 
ta rul haqidagi ma’lumot ortiqcha ekanligi, u shundoq ham ma’lum ekanligini idrok 
qiladilar. SHunday qilib shartlar ortiqcha masalani echishda ham ko‘rib 
turganingizdek o‘quvchilarning idrok etish qobiliyati rivojlanadi. Ayrim o‘quvchilar 
bu muloxazalarni yana davom ettirishi mumkin. Bu o‘quvchilarda analitik fikrlash 
ko‘nikmalarini rivojlantiradi.