Ozbekiston respublikasioliy va orta maxsus talim vazirligi fargona davlat universitetimatematika-informatika fakulteti

Statistik analiz qilish uchun tasodifiy tanlab olingan toplam tanlanma toplam deyiladi.Tanlanma qaysi toplamdan olingan bo’lsa, bu toplam bosh toplam deyiladi.Bosh toplam yoki tanlanma toplamning hajmi deb: - bu toplamdagi ob`ektlar soniga aytiladi. Odatda bosh toplam hajmini , tanlanma toplam hajmini bilan belgilanadi.Masalan, agar 10000 ta detalning sifatini tekshirish uchun 100 ta detal tanlab olingan bolsa, bosh toplam hajmi va tanlanmaning hajmi ga teng boladi.Agar bosh toplamdan tanlanma toplam ajratib olib, bu toplam ustida kozatish olib borilgandan so’ng, bu tanlanma toplam keyingi tanlashdan oldin yana bosh toplamga qaytarilsa, bunday tanlash usuli takroriy tanlanma deyiladi.Agar bosh tanlanmadan tanlanma toplam ajratilib, bu toplam ustida kozatish olib borilgandan so’ng bosh toplamga qaytarilmasa, bunday tanlash usuli takroriy bolmagan tanlanma deyiladi.

• Statistik analiz qilish uchun tasodifiy tanlab olingan toplam tanlanma toplam deyiladi.Tanlanma qaysi toplamdan olingan bo’lsa, bu toplam bosh toplam deyiladi.Bosh toplam yoki tanlanma toplamning hajmi deb: - bu toplamdagi ob`ektlar soniga aytiladi. Odatda bosh toplam hajmini , tanlanma toplam hajmini bilan belgilanadi.Masalan, agar 10000 ta detalning sifatini tekshirish uchun 100 ta detal tanlab olingan bolsa, bosh toplam hajmi va tanlanmaning hajmi ga teng boladi.Agar bosh toplamdan tanlanma toplam ajratib olib, bu toplam ustida kozatish olib borilgandan so’ng, bu tanlanma toplam keyingi tanlashdan oldin yana bosh toplamga qaytarilsa, bunday tanlash usuli takroriy tanlanma deyiladi.Agar bosh tanlanmadan tanlanma toplam ajratilib, bu toplam ustida kozatish olib borilgandan so’ng bosh toplamga qaytarilmasa, bunday tanlash usuli takroriy bolmagan tanlanma deyiladi.

Agar bosh toplam hajmi juda katta bolib, tanlanma toplam hajmi katta bolmasa, u holda takroriy va takroriy bolmagan tanlanmalar orasidagi farq sezilarli bolmaydi.Amaliyotda kopincha, takroriy bolmagan tanlab olish usulidan foydalaniladi. Albatta, bu ikkala tanlab olish usulida ham tanlanma toplam bosh toplamning barcha xususiyatlarini saqlagan holda olinishi kerak, ya`ni tanlanma toplam bosh toplamga o’xshash bo’lishini ta`minlaydigan qilib tanlash lozim.Agar tanlanma toplam bosh toplamni deyarli barcha xususiyatlarini ozida saqlasa, u holda bunday tanlanma reprezentativ (vakolatli) tanlanma deyiladi.Reprezentativ tanlanma hosil qilish uchun biz tanlanmani tasodifiy qilib tuzamiz. Tanlab olish usuli bosh toplamning bizni qiziqtiradigan belgisiga hech qanday ta`sir qilmaydi va bosh toplamning har bir elementi tanlanmada bir xil imkoniyat bilan qatnashishi ta`minlanadi. Agar tanlanma toplam reprezentativligini saqlamasa, u holda tanlanma toplam ustida chiqarilgan xulosani bosh toplamga tadbiq qilish notogri xulosaga olib kelishi mumkin.Empirik taqsimot funksiya.

• Agar bosh toplam hajmi juda katta bolib, tanlanma toplam hajmi katta bolmasa, u holda takroriy va takroriy bolmagan tanlanmalar orasidagi farq sezilarli bolmaydi.Amaliyotda kopincha, takroriy bolmagan tanlab olish usulidan foydalaniladi. Albatta, bu ikkala tanlab olish usulida ham tanlanma toplam bosh toplamning barcha xususiyatlarini saqlagan holda olinishi kerak, ya`ni tanlanma toplam bosh toplamga o’xshash bo’lishini ta`minlaydigan qilib tanlash lozim.Agar tanlanma toplam bosh toplamni deyarli barcha xususiyatlarini ozida saqlasa, u holda bunday tanlanma reprezentativ (vakolatli) tanlanma deyiladi.Reprezentativ tanlanma hosil qilish uchun biz tanlanmani tasodifiy qilib tuzamiz. Tanlab olish usuli bosh toplamning bizni qiziqtiradigan belgisiga hech qanday ta`sir qilmaydi va bosh toplamning har bir elementi tanlanmada bir xil imkoniyat bilan qatnashishi ta`minlanadi. Agar tanlanma toplam reprezentativligini saqlamasa, u holda tanlanma toplam ustida chiqarilgan xulosani bosh toplamga tadbiq qilish notogri xulosaga olib kelishi mumkin.Empirik taqsimot funksiya.