O‘zbekiston tarixi

Moddiy madaniyat. Amir Temur va uning avlodlari hukm surgan tarixiy davrni 
nazardan o‘tkazar ekanmiz, bunda ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy taraqqiyotning yuksak marralari 
sari ko‘tarilgan Movarounnahr va Xurosonning butun tarovati, yorqin manzarasi ko‘z 
o‘ngimizda namoyon bo‘ladi. 

---

Markaziy Osiyo xalqlari tsivilizatsiyasi va madaniyati ravnaqining yuqori cho‘qqisi 
hisoblangan Temuriylar davri nafaqat shu mintaqa doirasida, balki umumjahon miqyosida ham 
o‘ziga xos yuksak bosqich bo‘ldiki, uning qudratli aks sadosi asrlar osha minnatdor avlodlar dili 
va tafakkurini hamon nurlantirib kelmoqda. 
Ona tariximizning mana shu muhim bosqichida halq dahosi, qudrati bilan betimsol 
moddiy va ma’naviy madaniyat namunalari, mislsiz asori atiqalaru monumental me’moriy 
obidalar bunyod etildi, ilm-fan yuksaldi. Bunday yuksalish Amir Temur va uning avlodlarining 
donoligi, ilm-fan, ma’rifat ravnaqiga rag‘bat, katta sa’y-harakat bog‘langanliklari natijasidir, 
albatta. 
Xususan Amir Temur siymosiga to‘xtaladigan bo‘lsak, uning o‘zi yuksak ma’rifatparvar 
hukmdor sifatida xalq ichidan chiqqan qanchadan-qancha noyob iste’dodlar, ilmu urfon va din 
ahillari, me’moru hunarmandlarni parvarishlab o‘stirish barobarida mamlakat obodonligi, 
ravnaqi uchun ham doimiy harakatda, izlanishda bo‘ldi. Uning davrida Samarqandda va yurtning 
boshqa hududlarida qad rostlagan serhasham saroylar, bog‘-rog‘lar, masjidu madrasalar, ravotu 
karvonsaroylar, ko‘priklar, suv havzalari va boshqa inshootlar sohibqiron salohiyati va 
faoliyatining nechog‘lik ko‘p qirraliligidan dalolat beradi. Amir Temur davrida Samarqandda 
bunyod etilib, tevarak-atrofga husnu latofat bag‘ishlagan, bir-biridan ko‘rkam o‘nlab bog‘lar, 
chunonchi, «Bog‘i Dilkusho», «Bog‘i Jahonaro», «Bog‘i Davlatobod», «Bog‘i Nav», «Bog‘i 
Zag‘on», shuningdek o‘z davrining tengsiz me’moriy obidalari - «Ko‘ksaroy», «Bo‘stonsaroy», 
Go‘ri Amir maqbarasi, Registon majmui, Shohi Zinda ansambli, Bibixonim masjidi va 
madrasasi, Shahrisabzdagi mashhur Oqsaroy, Turkiston shahridagi Xo‘ja Ahmad Yassaviy 
maqbarasi va shu singari noyob inshootlar Amir Temur davrida moddiy madaniyatning yuksak 
darajada rivoj topganligiga ishonchli guvohdir. Mirzo Ulug‘bek zamonida (1409-1449) 
Samarqand, Buxoro, G‘ijduvon va boshqa shaharlarda qurilgan muhtasham masjidu madrasalar, 
ilm-urfon maskanlari, saylgohlar va boshqa noyob inshootlar bunyod etilgan. Uning 
rahnamoligida 1420-1428 yillar mobaynida qurilgan rasadxona o‘sha davrning tenggi yo‘q oliy 
inshooti bo‘lgan. Bu mahobatli bino tsilindr shaklida, uch oshiyonli bo‘lib, aylanasi 47, 
balandligi esa 31 m. atrofida edi. Binoning sirti koshin va sirli parchinlar bilan bezatilgan. 
Olimlar va xodimlar uchun rassadxona atrofida ko‘plab hujralar barpo qilangan. Rassadxonaning 
boy kutubxonasi bo‘lib, uning kitob fondi 160 mingdan oshar edi. 
Rassadxona etagida Ulug‘bek bobosi Amir Temur an’anasini davom ettirib, ikkita 
chorbog‘ qurdirdi. Ularning biri «Bog‘i maydon», ikkinchisi esa «Chinnixona» nomi bilan ataldi. 
Bog‘i maydon o‘rtasida bunyod etilgan ikki oshiyonli binoning devor va ustunlari oq marmar 
bilan qoplangan edi. Chinnixonadagi binolarning biri toshdan, ikkinchisi esa chinnidan bo‘lgan. 
Xurosonning obod o‘lka sifatida gullab-yashnashi ham Temuriylar davriga to‘g‘ri keladi. 
Shohruh Mirzo va uning vorislari tomonidan barpo etilgan 150 dan ziyod mashhur obidalar, 
jumladan «Bog‘i Zog‘on», «Bog‘i jahon» qal’a maskanlari, «Gavharshodbegim» madrasasi, 
Boysunqur «Nigoristoni» (kutubxonasi), yoxud Husayn Boyqaro davrida (1469-1506) uning 
do‘sti, she’riyat mulkining sultoni Alisher Navoiy rahnamoligida Hirot va uning atrofida 
qurilgan 300 dan ziyod noyob bino va inshootlar: masjid, madrasa, maqbara, xonaqoh, hammom, 
shifoxona, saroylar, istirohat bog‘lari, rabot, karvonsaroylar, suv havzalari, ko‘prik, qorizlar-
bular hammasi tumuriylar zamonasi madaniy yuksalishining ishonchli tasdig‘idir.