O‘zbekiston tarixi

Rossialik sarmoadorlar o’lkada paxta tozalash, og’ va spirt ishlab chiqarish, pivo, 
tamaki, un, qand, sovun, g’isht, ko’n, mis eritish, jun uvish,ohak qizdirish zavodlari va oziq-
ovqat korxonalari qurib, ulardan mo’ma daromad olishni o’lga qo’dyilar. 1908 - yilda o’lkada 
378 ta sanoat korxonalari faoliat uritgan bo’lsa, 1917 - yilda ularning soni Buxoro amirligi va 
Xiva xonligida quryilgan korxonalarni ham qo’shib hisoblaganda 1200 taga etgan.
O’lkada sanoat tarmoqlarining rivojlanishi aholining tabaqalanishiga ta’sir etib, milli 
burjuazia va ishchyilar sinfi shakllana boshladi. 1914 - yilgi ma’lumotlarga ko’ra o’lkada 49,5 
ming ishchi bo’lib, ulardan 25,5 mingi sanoatda, 24 mingi temir o’l va unga xizmat qyiluvchi 
ustaxonalarda ishlagan. Turkistonda paxta tozalash zavodlari, do’konlari, tegirmonlar, katta-
katta bog’ uzumzorlarga ega bo’lgan mahalli burjuazia tabaqasi ham faoliat uritdi. Mahalli 
aholiga mansub ishchyilarga rossialik ishchyilarga nisbatan 2,5-3,5 baravar kam ish xaqi 
to’langan. Dehqonmi, mardikormi, ishchimi mahalli aholi Rossia mujiklari va ishchyilari oldida 
kamsityilardi. 
Turkiston Rossianing jahon bozorlarida o’tmadigan tovarlari sotyiladigan bozorga 
alantiryildi. 1895 - yilda Turkistonda Rossia korxonalarida taorlangan 6 million so’mdan 
ortiqroq summada temir, mis, chinni buumlar, gazlama, og’och, cho, oziq-ovqat va boshqa 
buumlar sotyilgan bo’lsa, 1914 - yilda sotyilgan buumlar salmog’i 243 million so’mdan oshib 
ketdi. Sotyilgan maxsulotlarning 40 foizi o’lkadan tashib ketyilgan paxtadan Rossia 
to’qimachyilik korxonalarida to’qyilgan gazlamalar tashkyil etardi. Rossia savdo-sanoatchyilari 
Turkistonda sanoat mahsulotlari sotishdan ham, Turkistondan xom- asho sotib olishdan ham 
katta daromad olardyilar. 
Shunda qyilib, Turkiston nafaqat Rossia davlatining, shuningdek, rossialik savdo-
sanoatchyilar manfaatiga xizmat qyiladigan o’lkaga alantiryildi. 
Rossia imperiasi Turkiston xalqini ma’navi-madani jihatdan tutqinlikka solish, 
o’zining uzoqqa mo’ljallangan manfaatiga bo’sundirish siosatini uritdi. Uning mohiati, mazmuni 
mahalli xalqni uning milli, tarixi yildizlaridan uzib tashlash, xalqning ma’navi, madani, tarixi 
merosini o’q qyilish, ruslashtirishdan iborat edi. Turkiston general-gubernatorligining Farg’ona 
vyiloati harbi-gubernatori Skobelev shunda deb ozgan edi: «Myillatni o’q qyilish uchun uni 
qirish shart emas, uning madaniatini, san’atini, tyilini o’q qyilsang bas, tez orada o’zi tanazzulga 
uchradi»
1
. Turkistonda ana shunda ovuz qarashlarga mos siosat va amaliot urityildi. 
Turkistonning noob tarixi, ma’navi, madani boliklari talon-taroj qyilindi. 1870 - yilda 
Toshkentda ochyilgan kutubxona va 1876 - yilda tashkyil etyilgan muzeda o’lkaning ma’navi-
madani haotini aks ettiruvchi oltin, kumush, misdan asalgan qimmatbaho buumlar, gyilamlar, 
amali san’at namunalari, tarixi odgorliklar, arxiv hujjatlari, qo’lozma kitoblar va boshqa osori-
atiqalar to’plandi. Ular ko’rikdan o’tkazyilib, qimmatbaho va nodir deb baholanganlari Peterburg 
1
Karimov I.A. Tarixi xotirasiz kelajak o’q. -T., Sharq, 1998, 24-bet 

---

va Moskvaga tashib ketyildi. San’at darajasida ishlangan Muhammad Rahim taxti, Amir Temur 
maqbarasining naqshinkor darvozasi, undagi bitiklar, onalar, oltin koshinlar, Ahmad assavi 
maqbarasidagi naqshinlar, katta qozon («Nazir-nioz qozoni»), turli tarixi buumlar, noob kitoblar 
va boshqalar shular jumlasidandir.