O‘zbekiston tarixi

Islom diniga e’tiqod, ruhonyilar, masjid va madrasalar ooq osti qyilina bordi. Rossia 
ma’murlari musulmon muassasalari, madrasa ishlariga aralashib, ularning faoliatini tobora 
cheklab bordi. 
Maorif va madaniat sohasida ruslashtirish siosati urityildi. Turkistonlik bolalarni ruslar 
byilan aralashtirib o’qitish va tarbialash g’oasi yilgari suryildi va 1884 - yilda Toshkentda 
dastlabki «rus-tuzem maktabi» ochyildi. XIX asr oxirida ularning soni uztadan oshib ketdi. 
Bunda maktablarda rus va o’zbek muallimlari dars mashg’ulotlarini o’tadigan bo’ldi. Maqsad 
o’zbek oshlariga rus tyilini o’rgatish va rus turmush tarzini singdirish edi. Chorizm ma’murlari 
erli aholi bolalarini «rus-tuzem maktablari»ga jalb qyilish, qiziqtirish uchun o’lkadagi mahalli 
ma’muriat boshqaruvida rus tyilini byilganlar ishladi, degan talabni qo’dyilar. Bu talabdan 
maqsad «erlyilarda mansabga qiziqib» rus tyilini o’rganish, ruslashish manfaatini ug’otish edi. 
Rus tyilini byilgan mahalli aholi vakyillariga imtiozlar aratyildi. Shu tariqa, o’lkada ish uritish 
asta-sekin rus tyiliga o’tkazyilabordi. 
Chor ma’murlari mahalli aholiga Rossianing ulug’vorligini ko’rsatish, evropacha 
turmush tarziga qiziqtirish uchun Rossianing markazi shaharlariga saohatlar uushtirdyilar. Katta 
oshdagyilarni, shuningdek, oshlarni guruh-guruh qyilib Peterburg, Moskva va boshqa 
shaharlarga olib borib oq podshohning qudratini, baland imoratlar, ishlab chiqarish korxonalarini 
ko’rsatishardi. Mustamlakachyilar saohatchyilar o’z urtiga qatib borgach, Rossianing 
ulug’vorligi haqida vatandoshlariga so’zlab beradi, Rossia tarkibida bo’lganidan g’ururlanadi, 
degan maqsadda edyilar. Bu tadbirlar ruslashtirish manfaatlarini ko’zlab uushtiryilardi. 
Mustamlakachyilarning erli aholi turmushiga ma’navi-ruhi taziq o’tkazish dasturida o’lka 
xotin-qizlarini ruscha haot tarziga o’rgatish masalasiga alohida o’rin beryilgan edi. Shu 
maqsadda shaharlarda xotin-qizlar ambulatorialari tashkyil etyilib, ularda rus shifokorlari faoliat 
ko’rsatdi. Ambulatorialarda aollarga zarur tibbi maslahatlar, tibbi ordamlar ko’rsatyildi, bu ijobi 
hol, albatta. Shu byilan birga aollarga ruscha turmush tarziga o’tish, ularning farzandlari 
tarbiasiga ta’sir etish, pravoslavcha qarashlarning afzalligi, «paranji zulmidan xalos bo’lish, 
ochyilish» zarurligi haqida tashviqot-targ’ibot ham qyilinardi. 
Mustamlakachi ma’murlar ruslashtirish siosatini uritsalarda, rus tyilini axshi 
o’zlashtirgan ziolyilarga shubha byilan qarardi, ular ustidan nazorat, taziq uushtirardi.