O'zbekiston tarixi

1
 Saidov Murodullo, Ravshanov Poyon. Jeynov tarixi. - Т.: Abu Ali ibn Sino 
nomidagi tibbiyot nashriyoti, 1996, 81-bet.
2
«0‘zbekiston adabiyoti va san’ati» gazetasi, 1993-yil 4-iyun.
3
 0‘zR MDA, 837-fond, 27-ro‘yxat, 31-ish, 6-8-varaqlar.
4
0‘sha manba, R-2037-fond, 6-ro‘yxat, 282-ish, 25-varaq.
5
 O'sha manba, R-837-fond, 27-ro‘yxat, 31-ish, 7-varaq.
6
«0‘zbekiston adabiyoti va san’ati» gazetasi, 1993-yil 4-iyun.
414

---

1980-yil oktabr sonida Abdurahmon Avtorxonovning «Islom va SSSRdagi 
musulmon xalqlari» deb nomlangan maqolasini e‟lon qiladi. Unda qayd 
etilishicha, Kompartiya 1927-yilga qadar Islomga nisbatan «toqatli» 
munosabatda bo„ldi, hatto Islom ulamolari bilan «manfaatli» aloqalar olib 
bordi. Jumladan, Xorazm kompartiyasi a‟zolarining 10 foizi musulmon dini 
ulamolari edilar. Buxoro kompartiya a‟zolarining 70 foizi islom dini 
vakillari va dindorlar boiganlar
1
. 
Muallifhing yozishicha, 30-yillaming boshidan boshlab «Kom- 
munizmning islom bilan birodarlashuvi» tamom boidi. Islom va dindorlarga 
nisbatan shafqatsiz hujum boshlandi. Ikkinchi jahon umshi boshlanishiga 
qadar Turkistonda 14 ming, Boshqirdistonda 7 ming, Qavqozda 4 ming va 
Qrimda 1 ming masjid yopib tashlandi yoki buzildi
2
. Arxiv hujjatlarining 
bergan maiumotlariga qaraganda, SADUM (0„rta Osiyo va Qozog„iston 
musulmonlari diniy Boshqarmasi) tashkil etilgan 1943-yilda 0„zbekistonda 
ro„yxatdan o„tgan 8 tagina masjid boigan
3
. Qolgan masjidlar buzib 
tashlangan, yopib qo„yilgan yoki boshqa maqsadlarda foydalanilgan yo 
qonunsiz faoliyat ko„rsatgan.Qoraqalpog„iston Respublikasi Beruniy tumani 
hududidagi payg„ambar Muhammad Sallolohu alayhi vassallamning 
sahobalaridan Sulton Vays boboga atab IX asrda qurilgan maqbara va 
masjidning tillodan yasalgan jihozlari, har xil buyumlari 30- yillarda talon-
taroj qilindi. Madrasa esa buzib tashlandi. 
1935-yilga oid maiumotlarga qaraganda, Buxoro shahrida- gi 
Devonbegi madrasasida Buxoro yodgorliklarini saqlash komis- siyasining 
ish yuritish xonasi, ekskursiya bazasi joylashtirilgan. Ko„kaldosh madrasasi 
va Devonbegi xonaqosida Buxoro shahar muzeyi boiimi joylashdi. Masjidi 
Kalondan g„alla ombori sifatida foydalanganlar, Qo„shmadrasada paxta 
saqlangan. 
Xuddi o„sha 1935-yilgi ma‟lumotlarda ta‟kidlanishicha, Mir Arab 
madrasasi, Bahovuddin Naqshband mozori hamda masjidi va boshqalar 
diniy markazlar sifatida qoralab kelingan. 1938-yilda Beshkentda antiqa 
«tarixiy voqea» ro„y berdi. Shu kuni partiya va ijroiya qo„mitalarining 
qo„shma hay‟ati majlisi boiadi. Unda Mamanazarov, Jmak, Otaboyev, 
Jovliyev, Aslanova, Doroshenko, Shaxobiddinovlar qatnashgan. Qo„shma 
hay‟at «Kasbi qishloq