O'zbekiston tarixi

partiya tashkilotiga aylandi. Uning boiib o„tgan uchta o„lka 
konferensiyalarida musulmonlar hayotiga oid masalalar muhokama qilindi. 
Turkistonda sho„ro hukumati va kommunistik partiya amalga oshirgan 
siyosat tanqid ostiga olindi. Masalan, Musbyuro raisi T.Risqulov musulmon 
partiya tashkilotlarining birinchi o„lka konferensiyasida (1919-yil 24-30-
may) qilgan ma‟ruzasida xalq ommasi oktabr to„ntarishidan so„ng ozodlik, 
tenglik va do„stlik 
1
Мусбюро РКП (б) в Туркестане. 1, 2 и 3 Туркестанские краевые конференции 
РКП. 1919-1920 гг. Т., 1922,31-bet. 
292

---

haqidagi inqilobiy shiorlarga ishonmay qo„yganligini ko„rsatib bunday 
degan edi: «Oktabr to„ntarishi oliy hokimiyatni yo„qsilning qoiiga berdi: 
o„zaro ishonchsizlik tugatilmog„i kerak edi. Afsuski, bu o„zaro 
ishonchsizlikni Turkistonda mamlakatni ikki yillik ishchi - dehqon hukumati 
boshqaruvi yanada chuqurlashtirib yubordi. Musulmonlar eng yuksak 
inqilobiy orzulari amalga oshmasligiga ishonch hosil qilmoqdalar. 
Mamlakatning hamma burchaklaridan hukumatdan norozilik haqidagi, 
o„lkadagi 95 foiz aholining huquqlari oyoq osti qilinayotganligi haqidagi 
noroziliklar eshitilmoqda. Bu noroziliklar davlat hayotining hamma 
tomonlariga dahldordir. Men shuni ta‟kidlab aytishni o„z proletar burchim 
deb bilaman: huquqlaming bunday buzilishi hollari haqiqatan ham 
mavjuddir. Vijdoni bor har bir partiya xodimi bu nuqsonlarga kelajakda 
barham berish uchun ulami yashirmasdan aniq ko„rsatmog„i kerak»
1
. 
0„lka musbyurosi o„z ixtiyori bilan qurolini tashlab, sho„ro hukumatiga 
o„tgan «bosmachilar»ni avf etish tashabbusini ko„tarib chiqdi. Buni 
Turkiston kompartiyasi 0„lka qo„mitasi qoilab- quwatladi. 
Musulmon kommunistlari 0„lka byurosining qarori: 
«1. Bu masala tezda muhokama qilinib, Ergash, Madaminbek, 
Mahkam, Xolxo„ja to„dalarida qatnashgan hamma musulmonlarga avf e‟lon 
qilinib, ulami o„z ixtiyori bilan qurolni tashlab sho„ro hukumati tomoniga 
o„tishga chaqirish respublika MIQ dan iltimos qilinsin. 
2. Ular («bosmachilar» - mual.)ning hayoti qog„ozdagina emas, balki 
amalda toia kafolatlansin»
2
. 
Turkiston MIQ 1919-yil 7-may da bunday avfni eion qildi. Ammo u 
qumq aldov va firibgarlikdan iborat boidi. Chunki, o„z ixtiyori bilan qurolini 
tashlab sho„ro tomon o„tganlaming qariyb hammasi o„sha vaqtning o„zida 
yoki keyinroq turli xil yoi, hiyla va bahonalar bilan sud qilindi yoki sudsiz 
qatag„on qurboni boidilar. Bu, ayniqsa, 1919-yil 12 iyulda Turkiston 
hukumati va partiya tashkilotiga «mahalliy aholini davlat ishlariga 
mutanosiblik asosida keng jalb qilish» to„g„risida Rossiya markaziy 
hukumatining radio orqali bergan ko„rsatmasining muhokamasi chogida 
yanada 
1