O'zbekiston tarixi

1
 O
l
zRMDA,R-1714-fond, 5-ro‘yxat, 1511-ish, 15-varaq.
2
 0‘sha manba, 1479-ish, 7-varaq.
3
0‘sha manba, 1508-ish, 1-varaq. 
4
O'sha manba. 
426

---

Qozixon Dadaxonov va boshqalar «sho„rolarga qarshi», «millatchi», 
«panturkist», «panislomist», «ko„r kalamush» guruhining faol a‟zolari 
sifatida qamoqqa olinadilar va qatag„on qilinadilar
1
. 
Sho„ro hukumati va kompartiya qatag„onlik mashqini olgach, xususan, 
20-yillaming oxiri va 30-yillar davomida 0„zbekistonda ommaviy qatag„onni 
avj oldirdi. Amalga oshirilgan dahshatli qabohat va ommaviy qatag„onlarga 
«xalq dohiysi»ning «sotsializm pozitsiyalari qanchalik mustahkamlanib 
borsa, sinfiy dushmanlar qarshiligi ham shunchalik kuchayib boradi», degan 
g„o„r nazariyasi asos qilib olindi va bahona boidi. Amalda esa 30-yillardagi 
ommaviy qatag„onlar Shoio mustamlakachi!'ji siyosatining man- tiqiy 
mohiyatidan kelib chiqar edi. Bu davrda respublikada ommaviy qamash, 
surgun va qirgin shu darajada kuchli va dahshatli tus oldiki, undan davlat va 
partiya arboblaridan tortib to oddiy mehnatkashlar ommasining birorta 
tabaqasi yoki qatlamigacha chetda qolmadi. Bu haqda 0„zbekiston Prezidenti 
Islom Karimov 0„zkompartiyaning III Plenumida ochiqdan-ochiq gapirdi: 
«... 1937-1939-yillarda Ichki ishlar xalq komissarligi idoralari inqilobiy 
qonunchilikni juda qo„pol tarzda buzdilar va oyoq osti qildilar. Bunday 
bedodlik keyingi yillarda ham, to 50-yillarga qadar davom etdi. Sira aybi 
boimagan, halol odamlar ko„plab qamoqqa olindi va qirib tashlandi. 
Shaxsga siginish yillari o„zbek xalqi boshiga ogir kulfatlar soldi. 1937-
1939-yillaming o„zida 0„zbekiston SSJ Ichki ishlar xalq komissarligining 
«uchlik»lari tomonidan 41 ming nafardan ko„proq kishi qamaldi. Shulardan 
37 ming nafardan ko„prog„i sudlandi, 
6 
ming 920 kishi otib tashlandi. 
Umuman 1939-1953-yillarda 61 ming 799 kishi qamaldi. Shulardan 56 ming 
112 kishi turli muddat bilan ozodlikdan mahrum etishga hukm qilindi, 7 
ming 100 kishi esa otib tashlandi. 
Asossiz qamalib, jinoiy javobgarlikka tortilgan kishilar orasida partiya, 
sovet, xo„jalik xodimlari, harbiylar, ziyolilar va kolxozchilar juda ko„p 
edi»
2
. 
Shoio va partiya xodimlarini ommaviy qatag„on qilish 1929- yildayoq 
boshlangan edi. Bu ish 0„zkompartiya IV qurultoyining partiyadagi «o„nglik 
xavfi to„g„risida»gi qarori asosida amalga oshirildi. Ana shu siyosiy 
kampaniya davrida «partiyani tozalash» 
1