О’zbеksitоn хаlqаrо islоm аkаdеmiyаsi Mumtоz shаrq filоlоgiyаsi fаkultеti

II BOB Mashrab lirikasining o’ziga xosligi.
2.1 Otashga yo’g’rilgan she’riyat
Mashrab she’rlarini o’rganishda hozirda eng hajmli hisoblangan Jaloliddin Yusupovning 2006-yil nashr qilgan to‘plam nusxasiga asoslanamiz.²⁰
Mashrab she’rlari lirikaning turli janrlarida yozilgan bo‘lib, g’azal, mustazod, murabba’, muxammas, musaddas, musabba’, musamman, fard kabilar uning asosini tashkil qiladi. N. Komilov fikricha, Mashrab she’rlarini o’rganuvchilarning o’z qarashlari va manfaatlariga moslab o’rganib bo’lmaydi: “Biroq Mashrab ruhi, she’rlari tirik, xalq bu gavharni bag’rida saqlab keldi. Shunisi ham borki, uning so’zlarini hali ham turli hil talqin etuvchilar, o’z qarashlari, manfaatlariga xizmat qildiruvchilar bor. Tushunib – tushunmay u haqda gapirish, o’zgarayotgan zamonga qarab, uning ma’nolarini moslab olishga urinish kuzatilmoqda. Soyai rahmat boshiga tushgan shahid shoir ogohlantirgan edi:
Mashrabo, har bir so’zingdir gavhari qimmatbaho
Aytma bu so‘zlarni har nokasga nodonlik bila.
Mashrabning ilohiy pok she’riyati tadqiqi ham pok niyat, pokiza qalb mehnatini talab qiladi”²¹.
Mashrab lirikasining o’ziga xos xususiyati uning xalqchil ruhda ekanligidadir. Bu asarlardagi ommabop tasvir va ifodalar, soddalik va o’ynoqilik sabab shoir she’rlari uch asrdan ortiq davr mobaynida oddiy kishilar uchun bemalol tushunarli va manzur bo’lib kelmoqda. Mashrab she’rlaridagi bunday xususiyat uning o’ziga xos, hech kimga o’xshamaydigan uslub egasi bo’lganligidan dalolatdir. Bunday uslubning shakllanishida shoir ruhiyatidagi, fe’l - atvoridagi erkinlik, ochiqlik, qissalarda ta’riflangani shartakilik, aytar so’zdan tonmaslik kabi xislatlar albatta, o’z ta’sirini o’tkazgan. Qolaversa, shoirning qalandarona hayot kechirgani, ko‘cha-kuyda, qalandarlar jamoasida vaziyat taqozosidan kelib chiqilgani holda she’r, qo’shiqlar aytishi ham unda bu xil o’ziga xos ko’nikmani hosil qilishga olib kelgan.
Mashrab doimo xalq ichida yurdi, uning dardi va g‘ami bilan yashadi, xalq va haq fidoyisiga aylandi. Buyuk Alisher Navoiyga ergashib insonning nihoyatda ulug’, oliy mavjudot ekanligini, uning qadri ulug’ ziyoratgohlardan ham buyukroqligini quyidagicha ta’rifladi: