O’zbekstan respublikasi joqari ha’m orta arnawli biLİmlendiRİw miNİstrliGİ

Yaponiyada sintoizm dininiń qáliplesiwi hám tariyxiy basqisleri. Sintoizm (Sintoizm) dini áyyemgi Yaponiyada júzege kelgen. Oniń ati qitaysha “sinto” (Qudaylar joli) sózinen alinǵan. Sintoizm dininiń júzege keliwine baylanisli aniq maǵliwmatlar bar emes. Sintoizm jáne yaponlar ushin hám tariyx, hám da’stu’r, hám pútkil ómir demekdur.
Sintoizm táliymatine góre, Mikado (imperator) - aspan Ruhlariniń dawamshisi. Hár bir yapon kisisi ekinshi dárejeli Ruhlar (kami)niń vorisidir. Yaponlar kamini áwladlar hám qaharmanlardiń Ruhlari dep isenim qiladi. Quday jay yapon ólgennen keyin Ózi hám sol kamilardan biri boliwina isenedi.
Sintoiylikda joqari iloh túsinigi bar emes. Ol áwladlar Ruhi hám tábiatina siyiniwga úyretedi. Sintoiylikte Uliwma ómir Rioya qiliniwi lazim bolǵan baylanislilardan basqa diniy Úrp-ádetler joq. Onda bir Uliwma Ruwxiy oray bar bolip, ol da bolsa “Uliwma Nizamlarga boysingan halda Tábiat baylanislialarina mos háreket qil”. Yaponlar túsiniginde Olar jaqsiliq hám jamanliq túsinikleri tábiattan bilgen. Sintoizm haqqindagi maǵliwmatlar “Kodziki” (Ayyemgi jazıwlar) hám “Nixańi” (Yaponiyaannallari) derekleri, jerlerinde Ushiraydi.
“Kodziki” – bul sintoiyliktiń muqáddes kitabi. Bul kitap Yaponiyahám ol jerde jasawshi xaliqlardi túsiniwdiń gilti esaplanadi. Onda eki tiykarǵi mazmun bar, qan-qáwimlik birlik hám siyasiy hákimiyat ideyasi.
Yapon jaziwlarinda kórsetiliwine qaraganda, álemde Birinshi bolip tartipsizlik húkim súrgen. Onnan sóń jer aspannan ayirilip shiqqan hám de hayal hám erkek jinisi payda bolǵan. Hayal jinisi timsalinda hayal Quday Izdanami, erkek jinisi timsalinda Oniń jeri Izdanagi júzege keldi. Olardan hayal jinisindagi qujas Qudayi Amaterasu, erkek jinisindagi ay Qudayi SUkiyomi, shamal hám suw Qudayi Susanoo tuwildi. Amaterasu utis qilip aspanda qaldi, Susanoo bolsa jerdegi Idzumo Mámleketine quwildi. Susanooniń balasi Okuninusı Idzumo hákimi boldi. Amaterasu bul ahwalǵa shidap tura almay, Okuninusıni hákimiyatti óz aqliǵi Ninigiga tapsiriwga majbur qildi. Ninigi aspannan tusıp, Idzumo mámleketi Rahbarligini qabil qildi. oǵan hákimiyattiń Ramzi sipatinda úsh muqáddes nárse - kózgu (ilahiylik timsali), qiliw (qudret timsali) hám jaspa (sadaqatliq hám pidayilik timsali) tapsirildi. Ninigidan Dzimmutenno kelip shiqdi. Tinno Atag’ı “joqari hukmdar” mánisin ańlatadi. Bul sóz basqa tillerde imperator mánisin bildiredi. Dzimmutenno Mikado – yapon imperatorlari dinastiyasiniń Birinshi namoyandasi, Yaponiyaniń ápsanawiy Birinshi imperatori esaplanadi. Kózgu, qiliu’, jaspa sol qadimgi zamanlardan beri yapon imperatorlari xanasiniń belgisi bolip qalǵan.
Imperator mikado, ol bir shańaraqdan ibarat millettiń basliǵi. Hátte Yaponiyada 300 jildan artiq hukmdarlik qilgan syogunlar hám ózlerin mikado adamlari dep atagan. Sintoizm táliymatinda júritilgen Mikado ideyasiniń basqariwshilik qasiyeti házirgi kúnde kúshi bir qansha azaygan bolsa da, yaponlar túsiniginen asip ketpegen.
Házirge deyin sintoizm ibadatxanalarinda imperator shańaraǵina atap turli merekeler ótkkerilip turadi.
Sintoizm yaponlarga barot álemi, tábiat óz ara múnásibetke ózine qarasin sińdirgen. Bul qarawlar bes túrde belgili boladi.
Birinshi túrdiń aytiwinsha, pútkil barliq dúńyaniń óz-ózinshe Rawajlaniwi natijesi. Dúńya óz-ózinshe júzege kelgen bolip, ol jaqsi hám mukammaldir. Sintoizm táliymatina góre, álemdi basqariwshi kúsh álemniń ózinde belgili.
Ekinshi túr ómir kúshin kórsetedi. Ómirdegi hár bir tabiiy halat hurmet etiledi. Tek ǵana “nopok” bolǵan narse ǵana hurmet qilinbaydi. Biraq hár qanday “na’pak”lik tazalaniwi mumkin. Usıniń ushin sintoizm merekeleri insanda maslasiwga mojillik oyatiwga qaratilǵań. usi sebepli, yaponlar tazalap, izertleu’ qilinǵan hám yapon Úrp-ádetlerine beyimlestirilgen hár qanday Zamanagóy ilay suwdi qabil qiladi.
Úshinshi túr tábiat penen tariyxti jalǵiz dep túsindiredi. Sintoizm táliymati dúńyani janli hám jansizga ajiratpaydi. oǵan isenim qiliwshilar nazdida dúńyadagi haywanlar, ósimlikler, jismlar, Uliwma, tábiattagi hámme narseler tiri hám insan qálbinde kami Qudaylari jasaydi. Sintoiylikqa góre kami dúńyasi Adamlar dúńyasinan ayriqsha dúńya emes, balki ol Adamlar menen birigip ketken. Usıniń ushin insan najatti qandayda basqa dúńyadan emes, najatqa kúndelik ómirde kami menen birlesip jetiw nátiyjesinde erisiledi.
Tórtinshi túr kóp Qudayliq penen baylanisli. Sintoizm waqit tábiat, Uruw, qáwim Qudaylarina baǵishlanǵan merekelerden kelip shiqqan. Sintoiyliktiń alǵashqi shamanlik hám siyqirlilikka baylanisli ádetleri Tek ǵana V-VI ásirlerde - imperator sinto ibadatxanalari puxaralardı óz Qadaǵalawina alǵannan, házirgi málim bolǵan jalǵiz formaga kirgan. VIII ásir baslarinda imperator sarayinda sinto isleri menen shuǵillaniwshi arnawli bólim payda etildi. X ásirge kelip bolsa, sinto Qudaylariniń Dizimi dúzildi. Sanda Olardiń sani 3132 edi, keyinshelik bolsa bul san jánede kóbeydi.
Besinshi túr milliy Ruwxiy tiykar menen baylanisli. Bul túrge góre, sinto Qudaylari kamiler hámme insanlardi emes, balki tek yaponlardi ǵana júzege keltirgen. Usıniń ushin hám yaponlar óz perzentlerine jasliginda biz sintoga tiyislimiz degen aqidani sińdirip baradi. Usi jol menen axloq normalarin basqariwdiń eki ahmiyetli faktori bar. Birinshiden, kami juda intim jol menen tek yapon milleti menen baylanisli ekenligin tastiyiqlaw; ekinshiden, Sintoizm nuqtai nazaradan eger chet elli kisi sintoga isenim qilip, kamiga ibadat qilsa yapon bolmagan adamniń Bunday qiliwi axloqsizlik sanaladi. Usi menen birge, Sintoizm yaponlardi basqa dinlerge isenim qiliwlarina qarsilik qIlimaydi. Áne usıniń ushin hám derlik hámme yaponlar, Sintoizm penen bir qatarda, jáne basqa bir dinge isenim qiladi. Eger yaponlardi diniy isenimine góre gruppalarga ayirip, Uliwma sani esaplanadi, Olardiń sani Mámleket Uliwma xaliq saninan kóp shiǵadi.
Sintoiylikda hár bir ibadatxananiń óz Qudayi bolip, Oniń basqa ibadatxanalarǵa hesh qanday baylanisi joq.
Ápiwayi yapon kisi ushin Oniń óz ibadatxanasi, Onda ámelge asirilatugin merekeler, jilda bir márte bolatuǵin Rańin bayramlar ómiriniń zárúrli bólimi bolip qalǵan. Oniń ata-babalari hám usinday jasagan, ózi hám Onnan oshirmesten usi tárizde jasaydi.
Usinday 1868 jilda Meydzi isloxotlaridan keyin sintoizm Ruhaniylardi oqitatuǵin tálim dúzimin jaratiwga háreket qilinǵan edi. Kannusı dep atalatuǵin Bunday Ruhaniylik lawazimi ádetta miyras sipatinda Uzatilar edi. 1945 jilda konstitutsiya joli menen din mámleketten ajratildi.
Ibadatxanada turli siyiniwlar ámelge asiriladi. Dindarlar altar aldinda turip, arnawli qutiga bir teńge taslaydi, tázim qiladi, bir neche muzıka shaladı hám ibadat sózlerin qaytaradi. Ibadatxana hár túrli bayramlardi hám shólkemlestiredi.