Өзбекстан Республикасы
Download 1.15 Mb. Pdf ko'rish
|
Til bilimi hám tábiygıy ilimler (lekciya) @kitapxana 2021
|
Grammatikalıq forma
Grammatikalıq forma belgili bir grammatikalıq mániniń sırtkı kórinetuǵın tárepi materiallıq tárepi esaplanadı. Grammatikalıq forma menen grammatikalıq máni filosofiyadaǵı forma hám mazmun dialektikasın ózinde sáwlelendiredi. Forma hám mazmun bir pútinliktiń eki tárepi – biri sırtqı, ekinshisi bolsa ishki tárepi esaplanadı. Sonıń ushın olar biri-birin talap etedi. Birisiz ekinshisiniń bolıwı múmkin emes. Til bilimi tariyxında grammatikalıq forma túsinigine hár qıylı qatnas jasawlar baqlanadı. Bul hár qıylılıqtıń tásirin búgingi grammatikaǵa tiyisli izertlewlerde de bayqaw qıyın emes. Tiykarınan, ol «grammatikalıq kategoriyanıń sırtqı tillik qurallar menen ańlatılıwı», «ayırım grammatikalıq mánini ańlatıwshı formal belgi», «belgili grammatikalıq máni ańlatıwshı forma» sıpatında xarakterlenedi. Grammatikalıq forma ataması derlik barlıq tilshi alımlar tárepinen sóz formasın ańlatıw ushın qollanıladı. Sózdiń grammatikalıq forması máselesi teoriyalıq grammatikanıń eń quramalı máselesinen esaplanadı. Kóp halatlarda sózdiń grammatikalıq forması «belgili seslik kórinisi» sıpatında túsindiriledi. Eger seslik kóriniske iye bolmasa, ol grammatikalıq forma sheńberine kiritilmeydi. Bunda belgili bir máni óz sırtqı kórinisine iye bolmasa, ol til faktine aylanbaydı degen pikirge súyenedi. Grammatikalıq formaǵa bunday qaraw, ásirese, Moskva formal lingvistikalıq mektebi tiykarın salıwshısı F.F.Fortunatov koncepciyasınıń tiykarı boldı. F.F.Fortunatov kózqaraslarınıń tamırı tiykarında N.P.Nekrasovqa barıp taqaladı. N.P.Nekrasovtıń pikirine qaraǵanda, sózdiń mudamı ózgeriwin támiyinlep turatuǵın seslik tárepi onıń grammatikalıq forması esaplanadı. F.F.Fortunatov ta grammatikalıq mániniń formalıq tárepine úlken itibar beredi. Mánini itibardan shette qaldırmasa da, biraq grammatikalıq formanı belgilewde seslik quramı birinshi planǵa qoyıladı. Onıń atap ótiwinshe, ruku, nogu, vodu sıyaqlı sózlerdegi -u sesi ruka, noga, voda sıyaqlı sózlerde berilgen mánini ózgertiw ushın xızmet etedi. Málim belgige qosılıp, onıń mánisin ózgertetuǵın, bir belgiden ekinshi belgini payda etetuǵın seslik quramı da, óz gezeginde, belgi, formalıq mánige iye bolǵan belgi esaplanadı. F.F.Fortunatov sózdiń grammatikalıq formasın belgilewde sózlerdi tiykarǵı (materiallıq) mánili hám formalıq mánili bólimlerge ajıratadı. Jeke sózdiń forması degende sóylewshi sanasında jeke sózdiń ózinen tiykarǵı hám formal bólimdi ajırata alıw imkaniyatı túsiniledi. Sózdiń basqa formalarında da tákirarlanatuǵın, barlıq formalar ushın ulıwma bólim esaplanadı. Tiykarǵı bólimniń forma tárepin ózgertiw ushın xızmet etetuǵın sózdiń bólimi bolsa formalıq bólimi esaplanadı. Solay etip, F.F.Fortunatovtıń pikiri boyınsha, sózdiń grammatikalıq forması onıń dúzilis bólimlerge bóliniw imkaniyatı esaplanadı. Sózdiń quramlıq bólimleri tiykarǵı, yaǵnıy túbir hám formalıq, yaǵnıy forma jasawshı affikslerden ibarat boladı. Sóz birden artıq formaǵa iye bolıwı da múmkin. Sol sebepli olardı parıqlaw ushın F.Fortunatov sóz ózgeriw forması hám sóz jasalıw forması túsiniklerin kiritedi. Sózler formalıq belgisine qaray sóz ózgeriw formasına iye bolǵan hám bunday formaǵa iye bolmaǵanlarǵa ajıratıladı. Sóz ózgeriw formasına iye bolmaǵan sózler jasalıw formasına iye bolǵan hám hesh qanday formaǵa iye bolmaǵan, formasızlarǵa bólinedi. F.F.Fortunatov sóz ózgeriw paradigmasında nol formanı da ajıratadı. Nátiyjede sóz formasın materiallıq hám formalıq bólimler birligi sıpatında túsiniwge imkaniyat jarattı. Дом sózin onıń basqa formalarına (дом-а, дом-у) salıstırǵanda, materiallıq bólim nol formaǵa iye ekeni belgili boladı. Grammatikalıq formaǵa sap formalıq tárepten qatnas jasawǵa A.A.Potebnya shek qoydı. Belgili grammatikalıq forma jeke sesler menen ańlatılıwı shárt pe degen sorawǵa ol belgili bir sózden basqa sóz jasalǵanda jasalma quramında mudamı seslik tárepinde ózgeris júz bere me, dep soraw menen juwap beredi. Basqasha aytqanda, sózdegi belgili sesti ózgertiw menen onıń formasında ózgeris júz bere me? Onıń pikirinshe, sózdiń seslik kórinisin ózgertiw mudamı grammatikalıq mánini ózgerte bermeydi. Kerisinshe, ayırım waqıtlarda sózdiń grammatikalıq forması seslik tárepinen parıqlanbawı múmkin: женю (keler máhál) hám женю (házirgi máhál). Sonıń ushın A.A.Potebnya sózdiń forması onıń seslik tárepi menen túsindiriliwi múmkin emesligin isenimli dáliller menen dálillep berdi. Ol birinshi bolıp sózdiń formasın onıń ishki mazmunı menen, mazmunlıq grammatikalıq dúzilisi menen baylanıslı ekenin atap ótedi. Solay etip, A.A.Potebnya ózine shekem húkim súrgen formaǵa bir tárepleme qatnas jasawǵa forma bul sózdiń seslik tárepi elementi dep qarawǵa shek qoydı. Ol grammatikalıq formanıń ses emes, al máni ekenin qayta-qayta tákirarladı. A.A.Potebnya grammatikalıq formanı paradigmada – sózdiń grammatikalıq mánisin reallastırıwshı sóz ózgeriw sistemasında anıqlaw lazım ekenligin kórsetedi. «Bul forma men ushın túrleniw hám túsleniw tártibinde iyelegen ornına qaray belgili bir mánige iye boladı», – deydi ol. Bunnan usı nárse belgili boladı, sózdiń forması tek sırtqı belgisi arqalı ǵana emes, al sózdiń paradigmadaǵı ornı menen anıqlanatuǵın mazmun arqalı da belgilenedi. A.Potebnyanıń atap ótiwinshe, kóp hallarda GF seslik kórinisine iye bolmawı múmkin: GF tek sózdiń formalıq quralları arqalı ǵana emes, al onıń sintaksislik baylanısı arqalı da ańlatılıwı múmkin. Solay etip, A.A.Potebnya GF degende semantikalıq hám sintaksislik elementlerdiń sintezin túsinedi hám bunday kózqaras onı GFnı tek affikslerden ibarat dep túsiniwshi tilshi alımlardan keskin parıqlap turadı. GFnı qarama-qarsı qoyıw tiykarında ajıratıwdı usınıs etedi. Onıń pikirinshe, GF sistemanı quraydı. Belgili bir GF basqasına qarama-qarsı qoyǵanda ǵana onıń mánisi haqqında pikir júritiw múmkin. Máselen, Я кончил gápinde кончилdiń tamamlanǵınlıq mánisi tikkeley onıń seslik quramı arqalı emes, al tilde oǵan qarsı turatuǵın basqa forma – кончал forması bar ekenligi menen parıqlanadı. Sonday- aq, sózdiń forması grammatikalıq qorshaw, kontekst, gáptiń sintaksislik dúzilisindegi poziciyası menen anıqlanıwın kórsetedi. Sózdiń forması mazmunlı ekeni, ol grammatikalıq jaqtan sáwlelenbese de, lekin sáwleleniwshiniń sırtkı belgisi arqalı ǵana emes, al paradigmatikalıq qatnastaǵı ornı hám sintagmatikalıq baylanısı arqalı anıqlanıwı haqqındaǵı pikir A.A.Potebnya táliymatınıń eń qımbatlı tárepi esaplanadı. V.I.Degtaryov atap ótkenindey, sózdiń áhmiyetli tárepi onıń materiallıq – seslik kompleksine, strukturalıq – grammatikalıq bóliniwine súyenetuǵın leksika- grammatikalıq mazmunı esaplanadı. Mazmun belgili bir formaǵa iye boladı. Sózdiń materiallıq – seslik dúzilisi hám morfemalıq bóliniwi sóz hám onıń grammatikalıq formasınıń materiallıq tayanıshı, jasaw usılın quraydı. Forma mazmunnıń sáwleleniwi, onıń bólimleriniń bóliniwi, óz ara baylanısı hám óz ara háreketi esaplanadı. 6. Dialektikalıq filosofiyaǵa muwapıq, forma degende mazmunnıń sırtqı sáwleleniw usılı, mazmun elementleri baylanıslarınıń salıstırmalı turaqlı anıqlıǵı hám olardıń óz ara tásiri, mazmunnıń tipi hám strukturası túsiniledi. Kórinip turǵanınday, mazmunnıń sırtqı ańlatılıw usılı formanıń tek bir tárepi esaplanadı. Obekttiń forma hám mazmunǵa bóliniwiniń ózi tek olardıń tıǵız birligi sheńberinde, olardıń birligi bolsa tek ishki tıǵız bóliniw sıpatında ómir súredi. Forma menen mazmun hár bir konkret obyektte bir-birinen ajıralmas esaplanadı. Forma mazmun ústine qoyılǵan qanday da bir sırtqı qabıq emes. Forma ishki hám sırtqı birlikten ibarat. Mazmun elementleriniń baylanısıw usılı sıpatında forma ishki bir qubılıs esaplanadı. Ol obyekttiń strukturasın quraydı hám mazmunnıń bir momentindey bolıp qaladı. Belgili bir mazmunnıń basqa nárseler mazmunı menen baylanısıw usılı sıpatında forma sırtqı bir nárse esaplanadı. Forma menen mazmun ortasındaǵı qarama-qarsılıqtı qarap shıǵıp atırǵanda mına nárseni de názerden shette qaldırmaw kerek, mazmun formasız bolmaydı. Forma bolsa mazmunnıń ózinde de bar hám oǵan salıstırǵanda sırtkı bir nárseden ibarat. I.Degtaryov tuwrı atap ótkenindey, grammatikalıq formanı tek mániniń sáwlelendiriw quralı sıpatında túsinip bolmaydı. Ol sóz grammatikalıq mánisiniń dúzilisinde, mazmun momentinde de óz sáwleleniwin tabadı. Máni dúzilisi sıpatında grammatikalıq forma sózdiń leksikalıq mánisi menen onnan abstraktlastırılǵan hám erkin túrde birge háreket etedi. Tiykarınan, ózgermeytuǵın sózler de belgili bir grammatikalıq formaǵa iye. Máselen, ráwish forması arqalı, ráwishlik belgisiniń ketegorial mánisine qarap belgilenedi. Grammatikalıq formanı grammatikalıq mánini ańlatıwshı sırtqı materiallıq qurallar ǵana emes, al grammatikalıq mániniń ishki dúzilisi sıpatında da túsiniw tilde formasız sózler de bolıwı múmkin degen pikirdi tolıq biykarlaydı. Mánini formasız, formanı bolsa mánisiz kóz aldıǵa keltiriw múmkin emes. Óz gezeginde, formasız, grammatikalıq qáliplespegen, grammatikalıq dúziliske iye bolmaǵan tildiń bolıwı múmkin emes. Usı kózqarastan amorf tillerdiń ajıratılıwı formanı bir tárepleme túsiniw nátiyjesi bolıp tabıladı. Sózdiń grammatikalıq forması onıń morfemalıq qurılısına, paradigmasına hám sintagmatikalıq qatnasına súyenedi. Qullası, házirgi til biliminde grammatikalıq formaǵa eki túrli qatnas jasaw ámel qılmaqta. Birinshisi grammatikalıq formanı anıq bir grammatikalıq mániniń belgili materiallıq qurallar járdeminde ańlatılıwı, sózdiń grammatikalıq qáliplesken materiallıq – seslik túri sıpatında analizleydi. Ekinshisi bolsa formanı grammatikalıq mániniń ishki dúzilisi sıpatında túsinedi. Grammatikalıq formaǵa bunday eki túrli kózqaras bir-birine qarama-qarsıday kórinse de, negizinde, birin-biri biykarlamaydı. Grammatikalıq birlikti eki tárepten sıpatlaydı: biri máni planı tiykarında, ekinshisi bolsa sáwleleniriw planı tiykarında túsindiredi. I.Degtaryov grammatikalıq formanıń bul eki túri ushın eki túrli atamanı – mazmun forması (MF) hám sáwlelendiriw forması (SF) atamaların usınıs etedi. Sóz grammatikalıq mánisiniń dúzilisi ishki dúzilis usılı sıpatındaǵı forma mazmunlıq forma (MF), sózdiń grammatikalıq mánisiniń materialıq morfologiyalıq dúzilisi sıpatındaǵı forma sáwlelendiriw forması (SF) esaplanadı. V.I.Degtaryovtıń pikirinshe, MF hám SF sózdiń grammatikalıq dúzilisiniń óz ara muwapıqlasqan ishki hám sırtqı tárepleri esaplanadı. Eki túrli forma túsinigi tildiń eki tárepleme tiykarına sáykes keledi. MF hám SF dialektikalıq birlikte sóz grammatikalıq formasın payda etedi. Solay etip, grammatikalıq formaǵa bunday qatnas jasawda sóz grammatikalıq mánisiniń dúzilisi, ishki bóliniwi hám baylanısı MFnı quraydı. Sózdiń materiallıq – seslik tárepten morfologiyalıq bóliniwi SFnı, bul eki forma birlikte sózdiń grammatikalıq formasın payda etedi. MF SFǵa súyenedi hám ol arqalı júzege shıǵadı. MF sózdiń morfemalıq bóliniwin, strukturalıq qáliplesiw, paradigmatikalıq qatarı menen hám de sózlerdiń sintagmatikalıq qatnası arqalı óz sáwleleniwin tabadı. Grammatikalıq formaǵa túsinik beriwdiń hár eki baǵdarın ulıwmalastırǵanda grammatikalıq máni ańlatılıwınıń tómendegi usılların kórsetiw múmkin: jeke morfemalar, kómekshi sózler, hawaz, sózdiń morfemalıq bóliniwi, strukturalıq qáliplesiwi, paradigmatikalıq qatarı hám sintagmatikalıq qatnası. Joqarıda atap ótilgenindey, grammatikalıq forma grammatikalıq máni menen dialektikalıq jaqtan baylanıslı. Sonıń ushın grammatikalıq forma hám grammatikalıq máni ortasındaǵı qatnaslar tilshi alımlar dıqqatın ózine tartıp keledi. Praga lingvistikalıq mektebi wákilleri Karcevskiy hám Skalichka forma hám mazmun ortasındaǵı sáykessizlikti ashıp beriwge háreket etedi. Amerika tilshi alımı Xokket te grammatikalıq forma hám grammatikalıq máni qatnasına itibar berer eken, olar ortasında kóbinese sáykessizlik bar ekenligin tán aladı. Sonıń ushın bos element (morf) atamasın kiritti. Mazmunsız, qanday da bir wazıypa atqarmaytuǵın belgi planı birligin bos morf deydi. Bos morf túsinigine qarsı nol birlik (morfema) túsinigi payda boldı. Bos morf penen nol birlik bir-birine qarama-qarsı hám birin-biri talap etiwshi birlikler bolıp tabıladı. Bos element (morf) – bul belgileniwshiden ayırılǵan belgi; nol birlik bolsa belgilewshisi bolmaǵan belgileniwshi. Hár eki halatta da asimmetriyalıq, bir tárepleme belgi haqqında pikir júritiledi. N.D.Arutyunova atap ótkenindey, belgi belgiligin joǵaltpay turıp bir tárepleme bolıwı múmkin emes. Nol elementlerdiń qásiyeti belgi formasınıń joqlıǵında emes, al onıń ózine tánliginde. Sonıń ushın nol element te hám onıń kerisi bolǵan bos element te bir tárepleme belgi sıpatında qaralıwı múmkin emes. Sonıń ushın bunday hallarda ayırım avtorlar mánili belgilenbew (значимого отсутствия) atamasın usınıs etedi. A.V.Isachenko belgili bir grammatikalıq mánini ańlatıw ushın xızmet etetuǵın sırtqı tillik qurallardı kategorial kórsetkishler esaplaydı. Onıń pikirinshe, kategorial kórsetkishler óz tábiyatı boyınsha belgi esaplanadı. Kategorial kórsetkish hár qanday belgi sıyaqlı eki quramlıq bólimnen quraladı: sırtqı materiallıq qural – belgilewshi (designator) hám belgileniwshi (designat). Tek hár eki bólektiń bir waqıtta qatnası ǵana belgini payda etedi. Onıń pikirinshe, begilewshi menen belgileniwshi qatnası uzaq waqtılar dawamında qáliplesken. Bul katnas usı semantikalıq sistema menen paydalanıwshı barlıq jámiyet aǵzaları ushın májbúriy esaplanadı. «Omonimlik» kategorial kórsetkishlerdiń bolıwı bunıń ayqın mısalı. Rus tilindegi -a túrli kategorial kórsetkishler sıpatında qollınılıwı múmkin: сестр-a, стол-a, дом-a... Kontekstten ajıratıp alınǵan -a qanday grammatikalıq mánilerdi ańlatadı dep soraw logikaǵa qarsı. Anıq bir belgileniwshi (designat) penen baylanıspaǵan belgilewshi (designator) belgi esaplanbaydı. Qaraqalpaq tilindegi at sesler dizbegi (yamasa grafikalıq tańba) ele lingvistikalıq belgi emes. Ol tek belgili bir máni menen (yamasa «ism» menen, ya «haywan» menen, ya «háreket» penen) baylanısqanda ǵana belgige aylanadı. Sóylewshi ushın omonimiya mashqala payda etpeydi. Sebebi at sózin aytar eken hám onıń sintagmatikalıq qatnasın júzege shıǵarar eken, omonimnen paydalanıp atırǵanın hesh qashan oylamaydı. Belgilewshini belgileniwshi menen baylanıstıradı. Tıńlawshı da usı sóylew procesinde sóylewshi jibergen informaciyanı qabıl etedi. Demek, ol da belgilewshini anıq bir belgileniwshi menen baylanıstıradı. Sonday-aq, sintaksislik birliklerde de formalıq dúzilis birlikleri menen mazmunlıq dúzilis birlikleri kóbinese sáykes kelmeydi. Máselen, Keldim gápi mazmunlıq dúzilis birlikleri agens (orınlawshı subyekt) hám onıń háreketi (predikatı) ortasındaǵı qatnastan, formalıq dúzilis boyınsha bolsa tek bir sózden – feyil bayanlawıshtan quralǵan. Sebep hám aqıbet bolmıstaǵı zat hám qubılıslar ortasındaǵı baylanıslılıqtı ańlatıwshı bir kategoriya bolıp tabıladı. Haqıyqatında da, dúnyadaǵı zat hám qubılıslar ózleriniń payda bolıwı, qáliplesiw hám rawajlanıwlarında óz ara baylanısta boladı hám óz ara biri sebep, ekinshisi bolsa usı sebep arqalı júzege shıqqan aqıbet boladı. Belgili bir qubılıslardı júzege keltirgen, biraq tikkeley seziw aǵzalarımızǵa berilmeytuǵın jasırın tárep, tiykar sebep, ol arqalı júzege shıqqan, seziw aǵzalarımız járdeminde sezetuǵın zat hám qubılıslar aqıbet esaplanadı. Sebepsiz aqıbet joq hám bolıwı da múmkin emes. Seziw aǵzaları járdeminde ámeliy biliw procesinde aqıbetlerge dus kelemiz. Hár qanday izertlewshiniń wazıypası aqıbetti úyreniw arqalı onıń negizinde jasırınǵan sebepti anıqlawdan, olardıń ekewi ortasındaǵı sebeplik baylanıstı, sebebiyattı ashıwdan ibarat bolıwı kerek. Máselen, bir nawqastıń ısıtpası kóterilip atır. Biziń seziw aǵzalarımız onıń ısıtpası bar ekenligin sezedi. Kózimiz benen eki júzi qızarǵanın, kózleri sharshaǵanlıǵın, erinleri kewip qalǵanın kóremiz. Qolımız benen mańlayın uslap kóriw arqalı ısıtpanıń normadan kóterilgenin bilemiz. Biraq biziń bul biliwimiz ámeliy biliw esaplanadı. Neniń nátiyjesinde ısıtpa kóterilip atırǵanın, onıń sebebin bunday jol menen bile almaymız. Bunıń ushın bir qansha sırtqı belgilerdi salıstırıw kerek, nátiyjede ısıtpa artında jasırınǵan sebep anıqlanadı. Sebep hám aqıbet baylanıslılıǵı, sebebiyat til sisteması hám onıń funkciyasında da ámel qıladı. Tiykarınan, sóylew procesinde hár túrli fonetikalıq ózgerisler júz beredi. Bul fonetikalıq ózgerisler de belgili bir sebebiyat arqalı júzege keledi. Sebebi til sistemasındaǵı hár bir ózgeris, sonday-aq, tikkeley sóylew processtegi ózgerisler de belgili bir sebebiyat nátiyjesi bolıp tabıladı. Hárqanday fonetikalıq ózgerislerdiń sebebi insannıń seslerdi aytıw qolaylıǵına umtılıw háreketi nátiyjesi esaplanadı. Sebep seslerdi aytıw naqolaylıǵın saplastırıw, aqıbet bolsa fonetikalıq ózgeris, yaǵnıy qolaylıqqa erisiw. Sóylew procesindegi áne usı sebebiyatqa jas grammatistler mektebi wákilleri úlken itibar berdi hám sóylewdegi hár bir fonetikalıq ózgeris tiykarında jatqan sebepti tabıwǵa ayrıqsha dıqqat-itibar karattı. Filosofiyadaǵı imkaniyat hám shınlıq dialektikalıq baylanısı da til hám sóylew dixotomiyasında ayqın óz sáwleleniwin tabadı. Imkaniyat júzege shıqpaǵan, biraq júzege shıǵıwı múmkin bolǵan shınlıq. Onıń júzege shıǵıwı shıńlıqtı payda etedi. Eger bul baylanıslılıqtı til bilimi tiykarında kórip shıqsaq, til-sóylew dixotomiyasında barlıq til birlikleri imkaniyat, olardıń sóylew procesinde hár qıylı materiallıq kórinisleri shınlıq esaplanadı. Bulardan tısqarı, dialektikadaǵı rawajlanıw nızamları: muǵdar hám sapa ózgerisleri birligi nızamı, qarama-qarsılıqlar birligi nızamı, biykarlawdı biykarlaw nızamı tilde de ámel qıladı. Dialektikanıń bir forması sinergetika esaplanadı. Sinergetika tábiyat hám jámiyet rawajlanıwında aralıq, ótkinshi halatlardıń bolıwı múmkinligin moyınlaydı. Ol rawajlanıw procesinde turaqsız halat penen turaqlı halat ortasındaǵı nızamlılıqqa súyenedi. Turaqlılıq nızamlılıq hám sebebiyat nátiyjesi esaplanadı. Onı aldın ala biliw, basqarıw múmkin. Turaqlılıq qubılıstıń tiykarǵı mańızın túsiniw ushın oǵan tereń hám dıqqat penen názer taslaw lazım boladı. Bunday aralıq halatlar til bilimine de tikkeley tiyisli. Sonıń ushın ayırım tilshi alımlar lingvistikalıq birliklerdi úyrener eken, olardı oraylıq hám shegara halatlarǵa ajıratadı. Shegara halattaǵı tillik birliklerde eki qarama-qarsı birliklerge tán qásiyetler aralasqan, tutasqan boladı. Bunday halattı tómendegi sxema arqalı súwretlew múmkin: Shegara Oray Oray Máselen, fonologiyalıq yarusta dawıslılıradıń awızdıń ashılıw dárejesi belgisi boyınsha bóliniwinde ashıq hám qısıq dawıslılar aralıǵında ashıq ta, qısıq ta bolmaǵan orta kóterińki dawıslılar bar. Yamasa sóz shaqapları sistemasında mánili hám kómekshi sózler qarama-qarsılıǵı aralıǵında mánili sózlerge de, kómekshi sózlerge de kirmeytuǵın, ekewiniń de belgisin shártli túrde ózinde jámlegen sózler toparı bar. Bunday mısallardı tildiń hár bir yarusı boyınsha kóplep keltiriw múmkin. Usı fakttiń ózi-aq til sistemasındaǵı aralıq halatlardıń dialektika nızamlılıqlarına muwapıq keliwin kórsetedi. Joqarıdaǵılardan kórinip turǵanınday, til bilimindegi hár qıylı mashqalalardı obyektiv sheshiwde filosofiyaǵa súyenip is alıp barıw úlken áhmiyetke iye. Download 1.15 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|