O`zbekstan respublikasi xaliq ta`lim wa`zirligi

Differentsiyalıq metod penen oqıtıw.

Ha`zirgi didaktikanın` talap etip otırg`anınday, bilim beriwdi jetildiriwdin` bir jolı sabaqtı differentsiyallıq metod penen oqıtıw. Bul metod penen klass oqıwshıların u`sh toparg`a bo`lip oqıttım.
U`lgerimi to`men, ortasha ha`m /u`lgili/ oqıwshılar. A`dette u`zlik oqıtıp oqıwshılar menen to`men u`lgeretin oqıwshılar klasta azshılıq boladı da, ortasha u`lgeriwshiler ko`pshilik boladı. Sonlıqtan u`zlik oqıtıp oqıwshılarg`a o`z betinshe qıyınıraq /qosımsha/ tapsırmalar orınlatıw arqalı qanaatlandırıp, qabiletlerin shın`day tu`siwdi oylastırdım. Al to`men u`lgeretin oqıwshılarg`a tapsırmalardı jen`illetip berip, ko`rgizbeli qurallardın` ko`megi menen jumıs isletiw arqalı
/qolma-qol ko`mek uyımlastırıw arqalı/ u`lgerimlerin ko`teriwge ku`sh jumsadım.
Sonda ko`pshilik oqıwshı bolıp sanalatın ortasha u`lgeretin oqıwshılarg`a menin` na`zerim ko`birek awdarıldı, olarg`a o`z betlerinshe ko`birek jumıs islewge tuwra keldi. Olarg`a tapsırmalardı qıyın da emes, jen`il de emes, ortasha etip berip bardım.
Oqıwshılardı bulay bo`liwim sha`rtli tu`rde g`ana edi. Ortasha u`lgeriwshilerdin` jetiskenligi u`lgili oqıwshılarg`a, to`men u`lgeriwshilerdin` qatarg`a qosılg`anları ortashalardın` tobına qosılıp, toparlardın` quramı oqıw jıl boyı o`zgerip turdı. Oqıwshılardı toparg`a bo`liw ushın olardı jete zerttep, bilim ko`lemlerin, dag`dıların, qabiletlerin anıqladım. Olar toparg`a bo`linip, jumıs isletiw atırg`an waqıtlarda menin` izertlewim juwmag`ı, teren`ley berdi. Ha`r topardag`ı oqıwshının` ilgerilewi menen yamasa bir qalıptan o`zermew sebeplerin anıqlap, sog`an sa`ykes ku`nbe-ku`n usılların o`zgertip, tu`rlendirip otırıw jumısı menen jemisli bolıwına sebepligin tiygizdi. Bunda mug`allimnin` sezimtallıg`ı, tapqırlıg`ı, erinbey jalıqpay izleniw menen jumıs islewi kerek. Anıqlama, da`rejeler bag`darlama ko`leminde aytılıp, da`lellemeler, mısallar, o`z da`rejesinde berildi. Al berilgen bilimdi tiyanaqlaw ushın istelinetin shınıg`ıw jumısların differentsiallap oqıtıw barısında iske asırıp otırdım. Burıng`ı oqıtıp kiyatırg`an didaktikamızdan differentsiallıq metod penen oqıtıwdın` ayırmashılıg`ı burıng`ı metodımızda artta qalg`an oqıwshılar menen g`ana qosımsha, dara jumıs ju`rgizetinimiz. Al differentsiallıq metod penen oqıtıwda og`an qosıp u`lgili, alg`ır oydı oqıwshılar menen de, ortasha u`lgeretinler menen de jumıs istew ju`ziwge astı, sabaq quramalandı. Bunda 45 minuttın` ishinde tutas klass penen de, dara oqıwshı menen de, bir top oqıwshı menen de jumıs islewge tuwra keldi. Endi bul jumıstı qanshalıqtı tiyimli ju`rgiziw mug`allimnin` sheberligine, izlenimpazlıg`ına, tapqırlıg`ına baylanıslı. Differentsiallıq metod penen oqıtıwdı iske asırıw ushın qosımsha materiallar /u`lestiriwge arnalg`an/: kartoshkalar, kesteler, sxemalar, diagrammalar, suwretler, ha`r bir temag`a arnalıp islengen ko`rgizbeli qurallar: tekstler, ga`pler, so`zler, esaptın`, o`rneklerin, ten`lewlerin, sızılmaların, sonday-aq sorawlar tayarlap aldım. Differentsiallıq metod penen oqıtg`an waqıtta oqıwshılardın` jumısına bahalar qoyıp, ko`termelep ha`m ken`es-ko`rsetpelar berip
otırdım. Biraq klass jurnalına oqıwshının` ku`n sayın orınlag`an jumısının` bahasın qoyg`anım joq. Temanı, toqsanlıq qaytalaw gezinde bilim, birlik jinaqlawg`a arnalg`an jumıslar ju`rgizdim. Mine, usı gezdegi oqıwshının` alg`an bahaları yamasa birneshe jumıs orınlag`an keyin alg`an juwmaqlaw bahaları klass jurnalına qoyıldı. Endi ha`r bir klasta differentsiallıq metod penen oqıtıwdı qalay iske asırg`anımdı anıq mısallar menen ko`rseteyin.
Sabaqtın` teması: 11-20 sanlarının` nomeratsiyası. Birinshi toptag`ı oqıwshılarg`a tapsınlg`an esap.
Ko`lde 4 qon`ır u`yrek, bulardan 1-ewi artıq aq u`yrekler ju`zip ju`r. Ko`lde barlıg`ı qansha u`yrek ju`zip ju`r?
Esaptın` o`zine qosa suwretin de berip /ko`lde 4 qon`ir u`yrek, 5 aq u`yrek ju`zip ju`r/, sol ko`rgizbeli quraldın` ko`megi menen shıg`arıwdı talap ettim.
Ekinshi toptag`ı oqıwshılar tek tekske su`yenip /suwretsiz/ shıg`aradı. Al u`shinshi topardag`ı oqıwshılardan bul esapqa qosımsha sanlardı arttırıw ha`m qosıw a`meline arnap esap qurap, onı shıg`arıp beriwin, soradım.
Mısallar shıg`arıw.
Birinshi toptag`ı oqıwshılarg`a:
4-1-1, 7-1-1, 10-6, 10-8,
Ekinshi toptag`ı oqıwshılarg`a:
9-6, 7-7, 3+3-4, 8-3-3.
U`shinshi toptag`ı adamlarg`a:
1+9-7, 10+9-8, 10-2+7, 4-3-2.
Teksti esaplardı shıg`arıw.
Jataqxananın` 1-qabatında ba`ri birdey 6 bo`lme, Ekinshi qabatında sonday 4 bo`lme bar. Barlıq bo`lmede 60 adam turatın bolsa, bir bo`lmede qansha adam turalı?
Birinshi toptag`ı oqıwshılarg`a usı esaptı jartılay shıg`arıp berip, qalg`anın o`zlerine juwmaqlatadı.
1/6+4=10. 2/… … =…
Ekinshi toptag`ı oqıwshılarg`a esaptın` so`zine qosıp suwret berildi. Olar sol suwrettin` ko`megi menen esaptı shıg`ardı.
U`zlik oqıwshılarg`a esaptı eki jol menen shıg`arıw tapsırıldı. Sabaqtın` teması: Keste boyınsha esap shıg`arıw.
Bunda kestenin` ha`r bir jolı boyınsha esaptı shıg`arıw talabı qoyıldı.

Bir yashiktin` salmag`ı	yashiktin` sanı	Barlıq yashiktin` salmag`ı
10	X yashik	20 kg
X kg	4 yashik	32kg
12 kg	3 yashik	Xkg

Birinshi toptag`ı oqıwshılarg`a kestege qosımsha suwretler berip shıg`arttım.
Ekinshi toptag`ı:
a/ Kestenin` birinshi qatarındag`ı barlıq yashiktin` salmag`ı 20 kg bolsa, bir yashiktin` salmag`ı 10 kg bolsa, neshe yashik bolıwı mu`mkin?
1. Kestenin` 3 qatarındag`ı 3 yashiktin` ha`rqaysısı 12 kg-nan bolsa, 3 yashiktin` barlıq salmag`ı qansha kg bolıwı mu`mkin dep soraladı.
Endi u`shinshi toptag`ı oqıwshılarg`a 1-qatardag`ı belgisiz ko`beytkishti tabu, 2-qatardag`ı belgisiz ko`beytkishti tabu, 3-qatardag`ı belgisiz ko`beytindini tabu arqalı esap qurastırıp berıw talabı qoyıldı.
Sabaqtın` teması: Ko`p tan`balı sanlardın` nomeratsiyası.
78294, 5070, 600, 35 sanların ha`r razryadtın` birlik qosındısı tu`rinde jaz.
Birinshi toptag`ı oqıwshılarg`a tallap jazıw tapsınldı. a/ 7894=
a`/ 5070=
b/ 600 35=
Ekinshi toptag`ı oqıwshılarg`a tek berilgen esaptı durıs jazıp beriw talabı g`ana qoyıldı.
Al endi u`shinshi toptag`ı oqıwshılardan berilgen esaptı shıg`arg`annan keyin, og`an qosımsha, mına sorawlarg`a juwap jazıwın talap ettim.
a/ Bes tan`balı en` u`lken sandı jaz. a`/ Alti tan`balı en` kishi sandı jaz.
b/ Sholpan bir san oyladı. Onın` oylag`an sanına birdi qossa, onda en` kishi to`rt tan`balı san shıg`adı. Sholpannın` oylag`anı qanday san?
Tema: Ten`lew quraw arqalı esap shıg`arıw.
Esap: Mekteptegi ul balalardın` sanı a, qızlardın` sanı v-g`a kem. Mekteptegi barlıq oqıwshılar sanı qansha? Bundag`ı a=423; v=57; esaptı qurap shıg`ar.
Birinshi toptag`ı oqıwshılarg`a ten`lew qurap berip, qollanılatın a`meldi o`zi oylap tawıp, shıg`arıwın talap ettim.
Ekinshi toptag`ı oqıwshılarg`a aynımalı ha`riplerdin` ma`nin tabın`lar dep, bag`dar beriw retinde ten`lewdi jartılay qurıp berdim. U`l balalar-a, qızlar-… …
Sonda barlıq oqıwshı: a+...=x bala.
U`shinshi toptag`ı oqıwshılarg`a usı esaptı shıg`arıp bolg`an son`, qosımsha tapsırma berildi. Onda: usı esaptın` sha`rtin o`zgertip, bir a`mel menen g`ana shıg`atınday etip qayta quraw, so`ytip, onı shıg`arıw soraldı.
Sabaqtın` endigi waqıtında taza sabaqtı tastıyıqlawg`a ku`sh salaman.

4.