O‘zmu xabarlari вестник нууз acta nuuz

Tahlil 
va 
natijalar. 
Alpomish 
dostonida 
qo‘llanilgan o‘xshatishlar tarkibida bir qator sintaktik-semanik 
unsurlar, jumladan agentivlik (ish bajaruvchi), ob’ektlik, 
identifikatsiya, negativlik, kvalitativlik kabi unsurlar borki, 
ularning 
yig‘indisi 
dostonda 
ishlatilgan 
o‘xshatish 
sintaksemasining mazmun mundarijasini tashkil qiladi. Agar 
ularning ingliz tilidagi tarjimasida ham mazkur sintaktik-
semantik unsurlarning barchasi to‘liq o‘z aksini topgan bo‘lsa, 
demak tarjima to‘liq adekvat hisoblanadi, qisman aks etgan 
bo‘lsa, tarjima qisman adekvat hisoblanadi.
Dostonda 
“Ot+day/dek” 
bilan 
ifodalangan 
o‘xshatishlar tarkibida sintaktik-sematik unsuri mavjudligini 
quyidagi dostondan olingan parchalarda ko‘rinadi: 
Asliyat: 
Shunday qip o‘ldirdi menday sultondi. 
Hech kimga kelmaydi mening quvvatim, 
Beega bo‘lgandir toju davlatim, 
Vayron bo‘ldi mening o‘sgan elatim, 
Tarjima: 
Thus, they killed the sultan like me, 
My power could fit nobody, so pity.
My throne and crown were left ownerless,
The land I grew was destructed, powerless. 
Asliyat: 
Senday alpni o‘ldirarman, 
Qiyomat kunni solarman, 
Boring qaytarib olarman. 
Seni men odam demasman, 
Tarjima: 
I’ll kill the alp like you, brave. 
I’ll cause you a doomsday, 
I’ll seize whatever you have. 
I don’t consider you a man, 
Dostondan olingan mazkur misralar tarkibidagi “-
day” o‘xshatish hosil qiluvchi qo‘shimchasi bilan kelgan 
olmoshlar “menday”, “senday” kabi shaxs olmoshlari 
o‘xshatishni anglatadi. Birinchi gapdagi menday (menday 
sultondi) sultonga o‘xshatilsa, ikkinchi gapda (senday alpni) 
senday alpga o‘xshatiladi. Demak, sulton tarkibida qanday 
sintaktik-semantik unsur bo‘lsa, mazkur unsur menday 
o‘xshatish elementi tarkibida ham mavjud bo‘ladi. Mazkur 
“sultondi”, “alpni” leksemalar o‘timli fe’l shakli “o‘ldirdi”, 
“o‘ldirarman” bilan ifodalangan aktiv sintaksema bilan 
subordinativ (tobe) boshg‘lanish orqali birikib kelib, o‘zida 
ob’ektlik sintaktik semantikasini ifodalab keladi. Shunday 
ekan, “senday”, “menday” o‘xshatish sintaksemasi tarkibida 
ob’ektlik semantikasi mavjudligini isbotlash uchun tahlil 
qilinayotgan 
ikki 
gapni 
predikatsiyalash 
hamda 
passivizasiyalash tranformasiyasi ekspenimentida yuzaga 
chiqadi. Masalan: 
Shunday qip o‘ldirdi menday sultondi – shunday qip 
menday sultanni o‘ldirishdi – sulton o‘ldirildi – men 
o‘ldirildim.
Senday alpni o‘ldirarman - senday alp o‘lidrildi – alp 
o‘ldirildi – men o‘ldirildim. – 
Mazkur 
passivizasiya 
va 
o‘rnini 
almashtirib 
predikatsiyalash eksperimenti orqali “menday”, “senday” 
elementlari tarkibida ob’ektlik sintaktik-sematikasi mavjudligi 

---