O‘zmu xabarlari вестник нууз acta nuuz

 
SYNTACTIC-SEMANTIC ANALYSIS OF SIMILES USED IN THE EPIC “ALPOMISH” 
Abstract 
This article presents the stylistic devices used in the heroic epos "Alpomish", including the syntactic-semantic analysis of 
Similes. At the same time, the elements of agency, objectivity, identification, negativity, and quality of similes are also classified 
through examples. 
Keywords: simile, lexeme, syntaxeme, tenor, formal-distributive features, position. 
 
СИНТАКСИКО-СЕМАНТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ СРАВНЕНИЙ, ИСПОЛЬЗОВАННЫХ В ЭПОСЕ «АЛПОМЫШ» 
Аннотация 
В статье представлены стилистические средства, использованные в героическом эпосе «Алпомыш», в том числе 
синтаксико-семантический анализ сравнений. В то же время элементы агентности, объективности, идентификации, 
негативности и квалитативность сравнений также классифицируются с помощью примеров. 
Ключевые слова: сравнение, лексема, синтаксема, тенор, формально-дистрибутивные свойства, позиция. 
“ALPOMISH” DOSTONIDA QO‘LLANILGAN O‘XSHATISHLARNING SINTAKTIK-SEMANTIK TAHLILI 
Annotatsiya 
Ushbu maqolada “Alpomish” dostonida qo‘llanilgan stilistik vositalar, jumladan o‘xshatishlarning sintaktik-semantik tahlillari 
keltirilgan. Shu bilan birga, o‘xshatishlarning agentivlik, ob’ektlik, identifikatsiya, negativlik, kvalitativlik unsurlari ham misollar 
orqali tasniflangan.
Kalit so‘zlar: o‘xshatish, leksema, sintaksema, tenor, formal-distributiv xususiyatlar, pozitsiya. 
Kirish. Tilshunoslik fanining ob’ekti sifatida til 
fonologiya, leksikologiya, morfologiya, sintaksis va stilistika 
kabi til sohalariga ajratib o‘rganilib kelingan. Tilni 
tilshunoslar o‘rganar ekan har bir til qatlamida avvalo tilning 
konstruktiv birligi ajratib olinib, uning tarkibida tilning 
mazkur qatlamdagi eng kichik (bo‘linmas) birliklari o‘zaro 
bir-biri bilan sistemali bog‘lanish va munosabatda o‘rganiladi. 
Masalan: fonologiya (fonetika) bo‘g‘in yoki so‘z deb 
ataladigan fonologiyaning konstruktiv birligi tarkibida fonema 
(nutq) 
tovushlari 
asosida 
o‘rganilsa, 
morfologiya 
morfologiyaning konstruktiv tarkibi birligi boʻlgan soʻzning 
eng kichik maʼnoli birligi sifatida morfemalar asosida 
oʻrganiladi. Soʻzlar esa leksema sifatida soʻz birikmalari yoki 
iboralarning konstruktiv tarkibiy birligida, gap bo‘laklari 
hamda sintaksemalar sifatida oʻrganiladi, gapning sintaktik-
semantik birliklari esa, konstruktiv birlik sifatida gap tarkibida 
tadqiq qilinadi. 
Hozirgacha tarjima tilshunoslik fani sifatida manba 
tildan tarjima tiliga transformatsiya qilish, o‘girish asosida 
o‘rganilib, bu soha tarjimonlar va tarjimon olimlar tomonidan 
tarjimaning 
leksik, 
morfologik, 
sintaktik 
va 
stilistik 
muammolari sifatida tadqiq etib kelinmoqda[1]. 
Tarjimashunoslikda tarjimon olimlar tarjima birligi 
sifatida so‘z, frazeologik ibora, gap va butun matnni tan olib, 
ularni o‘granib kelmoqdalar. Darhaqiqat, tilshunoslik nuqtai 
nazaridan bu birliklar bir-biriga teng, ekvivalent birliklar 
emas. Boz ustiga, ushbu birliklar ro‘yxati nafaqat til 
tizimining birliklarini, balki butun xabar matnini, ya’ni tizimli 
tilshunoslik 
nuqtai 
nazaridan 
noto‘g‘ri bo‘lgan nutq 
kategoriyasini ham o‘z ichiga oladi. Ammo, yuqorida aytib 
o‘tganilganidek, tarjima jarayoni faqat lisoniy hodisalar bilan 
chegaralanib qolmaydi, shuning uchun uni ilmiy tavsiflash 
uchun faqat lingvistik kategoriyalar еtarli emasligi aniq bo‘lib 
qolmoqda. Xuddi shu sababga ko‘ra, tarjima birligini faqat 
lingvistik birliklar bilan tavsiflash zarur. Tarjima til tizimlari 
orqali amalga oshiriladigan nutqiy faoliyat ekanligini hisobga 
olib, tarjima birligi (yoki birliklari) til tizimining elementlari 
sifatida til birliklari bilan qanday munosabatda bo‘lishini 
aniqlash zarur [2].