P. G‘ulomov, O‘zbekiston Xalq o‘qituvchisi X. Inog‘omov
-§. J ahon aholisining jinsiy, yosh, irqiy tarkibi
Download 4.44 Mb. Pdf ko'rish
|
|
9-§. J
ahon aholisining jinsiy, yosh, irqiy tarkibi Erkaklar, ayollar, bolalar, kattalar, keksalar, irq, yevropeoid, mongoloid, negroid, avstroloid, metis, mulat, sambo. Aholi tabiiy o‘sish sur‘atlari aholining yosh-jins tarkibiga ta’sir ko‘rsatadi. Aholi yosh tarkibiga ko‘ra bolalar (0–14 yosh), mehnat yoshi- dagilar (15–64 yosh) hamda keksalar (65 yosh va undan yuqori) guruh- lariga ajratiladi. Yosh guruhlari orasidagi nisbat o‘tgan tarixiy davrlar davomida o‘zgarib kelgan. Uzoq davrlar davomida jahon aholisi yosh tarkibida keksalar salmog‘i juda past bo‘lib, XX asrga kelib yildan yil- ga ushbu guruh vakillari ulushi orta boshladi. Bunga, birinchi navbatda, tibbiy xizmatning rivojlanishi, aholi turmush darajasining o‘sishi sabab bo‘ldi. Hozirgi davrda jahon mintaqalari aholisining yosh tarkibi turlicha (8-rasm). Tabiiy o‘sish yuqori bo‘lgan Afrika va Osiyo aholisi yosh tarkibida bolalar salmog‘i qariyalarnikiga nisbatan ancha yuqoriligi ko‘zga tashlan- sa, demografik inqiroz kuzatilayotgan Yevropa davlatlarida bu holatning teskarisiga guvoh bo‘lish mumkin. Bolalar salmog‘ining yuqoriligi bilan Niger (50 %), Mali (48 %), Uganda (48 %) kabi Afrika davlatlari ajralib turadi. Bu boradagi eng past ko‘rsatkichlar esa Yaponiya (12 %), Germa- niya (13 %), Italiya (13 %), Gretsiya (14 %) davlatlarida qayd qilingan. http://eduportal.uz http://eduportal.uz 29 8-rasm. Jahon mintaqalari aholisining yosh tarkibi (%, 2018-y.). Aholining jinsiy tarkibiga e’tibor qaratsak, jahonda ayollar va erkaklar salmog‘i deyarli teng, ammo ayollar hamda erkaklar salmog‘i yuqori- roq bo‘lgan davlatlar mavjud. Jahon aholisining jinsiy tarkibida erkaklar salmog‘i 50,5 %, ayollarniki esa 49,5 % ga teng (2018-y.). Afrika, Janu- biy Amerika, Avstraliya va Okeaniya qit’alarida jinslar salmog‘i deyarli bir-biriga teng bo‘lsa, Yevropa va Shimoliy Amerika davlatlarida ayol- lar salmog‘i birmuncha ortiq. Osiyo qit’asi davlatlarining ko‘pchiligida, ayniqsa, Sharqiy, Janubiy va Janubi-g‘arbiy Osiyoda erkaklar salmog‘i ayollarnikiga qaraganda yuqori. Bunga asosan ushbu mintaqalarda ayollar ijtimoiy mavqeyining pastligi sababdir. Fors qo‘ltig‘i mintaqasidagi arab davlatlarida esa erkaklarning ustunligiga ishchi kuchining tashqi migrat- siyasi ham ta’sir ko‘rsatadi. Aholining yoshi va jinsiy tarkibini tahlil qilishda yosh-jins piramida- sidan foydalaniladi. Unda ma’lum bir hudud aholisi soni yosh guruhlari kesimida hamda jinsiy nisbatda qanday salmoqdaligini ko‘rish mumkin. Rivojlangan davlatlarda aholi orasida yildan yilga tabiiy o‘sish darajasi- ning pasayishi oqibatida bolalar salmog‘i kamayib, o‘rta va keksa yosh- dagilar salmog‘i ortib bormoqda. Rivojlanayotgan davlatlarning aksariya- http://eduportal.uz http://eduportal.uz 30 tida esa tabiiy o‘sishning yuqoriligi yosh-jins piramidasi quyi qismining salmog‘i yuqoriligicha qolmoqda. Bu davlatlarda erkaklar salmog‘ining ortiqligi ham ko‘zga tashlanadi (9-rasm). Download 4.44 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|