Pasaytirilgan stavkalarini joriy qilish

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 1 | ISSUE 3 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 
73 
w
www.oriens.uz
April
2021
 
 
Ko‘pgina tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, QQSning pasaytirilishi yoki imtiyozli 
stavkalarining kiritilishi yuqori qo‘shilgan qiymatga ega yuqori texnologiyali 
sanoatni rag‘batlantiradi. Natijada, ishlab chiqaruvchilar innovatsion faolligining 
ortishi orqali raqobat muhiti kuchayadi. SHu bilan birga, u yoki bu tarmoqning 
samaradorlik darajasini oshirish aholi daromadlaridagi keskin farqlanishga olib 
kelmasligini ta’minlash hukumatlar oldida turgan muhim siyosiy va iqtisodiy vazifa 
hisoblanadi [15].
15
MUHOKAMA VA NATIJALAR 
Hozirda dunyoning 170 ga yaqin davlatida QQS yoki uning o‘rnini bosuvchi 
(o‘xshash) iste’mol soliqlari amal qiladi. Differensial stavkalar ko‘proq QQSning 
yuqori bazaviy stavkasi amal qiladigan Evropa mamlakatlariga xos bo‘lsada 
dunyoning boshqa davlatlari soliq tizimlarida ham ko‘p uchraydi. 
QQSning differensial stavkalari mamlakatlar bo‘yicha pasaytirilgan (imtiyozli, 
shu jumladan nolli) va oshirilgan stavkalar tarzida amal qiladi. Xususan, QQS 
mavjud 167 ta davlatdan 99 tasida ushbu soliqning pasaytirilgan stavkalari (0 foizli 
stavkani hisobga olmaganda) o‘rnatilgan bo‘lib, ulardan 41 tasi yuqori daromadli 
(high-income economies), 24 tasi o‘rtachadan yuqori daromadli (upper-middle-
income economies) va qolgan 24 tasi kam (low-income economies) yoki o‘rtachadan 
past daromadli (lower-middle income economies) mamlakatlar sirasiga kiradi. 
Bundan tashqari, 23 ta davlatda QQSning oshirilgan stavkasi ham amal qiladi [16]
16
. 
QQS differensial stavkalarining qanday tovar va xizmat turlariga nisbatan 
qo‘llanilishini mamlakatlarning aholi daromadliligi darajasi bo‘yicha tanlanma 
ravishda ko‘rib chiqamiz [17]
17
. 
Dastlab, kam va o‘rtachadan past daromadli mamlakatlar sirasiga kiruvchi 
Tojikiston, Hindiston, Moldova va Ukrainada o‘rnatilgan QQS stavkalari holatini 
tahlil qilamiz. 
Tojikistonda QQSning bazaviy stavkasi 18 foiz bo‘lgani holda eksportga 0 foiz, 
xususiy ta’lim muassasalariga 5 foiz va umumiy ovqatlanish ob’ektlarini qurish 
faoliyatiga 7 foizli pasaytirilgan stavkalar amal qiladi. 
Hindistonda ham QQSning asosiy stavkasi 18 foiz bo‘lib, eksportga 0 foiz, oziq-
ovqat mahsulotlari va mineral o‘g‘itlarga 5 foiz, meva sharbatlari, dori-darmon va 
qog‘ozga 12 foizli pasaytirilgan stavkalar o‘rnatilgan. SHu bilan birga, Hindistonda 
hasham va iste’molchiga zarar etkazuvchi tovarlar, shu jumladan alkogol va tamaki 
mahsulotlari uchun QQSning oshirilgan stavkasi 28 foizlik stavkasi qo‘llaniladi. 
15 The use of differential VAT rates to promote changes in consumption and innovation, final report, European 
Commission, 2008 
16 https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/906519-world-bank-country-and-lending-groups 
17 https://www.avalara.com/vatlive/en/vat-rates/international-vat-and-gst-rates.html 

---