Paxta zavodida 1000 tonna chigitli paxtani qayta ishlashni tashkil etish uchun zarur bo‘lgan jihoz va uskunalar hisobi

1.1-rasm. Paxta tozalash zavodi ishlab chikarish tuzilmasining chizmasi.

Tayyorlov lunktlarining asosiy kismida kuritish — tozalash sexlari kurilgan. Tayyorlov punktlari zavod hududida va zavoddan tashqarida bo‘ladi. Zavod hududidagi tayyorlov punktlari paxtani topshiruvchilardan zavod hududida yoki bevosita unga tutashgan joy- da kabul kilib oladi. Zavoddan tashkaridagi punktlar alohida temir yo‘l yoki katgatosh yo‘llari yokasida joylashgan bo‘ladi.

Paxta tozalash zavodlari turli mikdorda tayyorlov punktlari- ga ega. Bu esa paxta tozalash zavodining ishlab chikarish kuvvatiga, tayyorlanadigan paxtaning hajmlariga bog‘lik. Paxta tayyorlov ti- zimining faoliyati, topshiriladigan paxtani kabul kilish, sak­lash, hisoblash va hisob-kitob kilish tartibi to‘g‘risidagi yo‘rik- nomalar bilan muvofiklashtiriladi.
Paxta tayyorlov punktining faoliyat doirasiga amaldagi Ni- zomga binoan kuyidagilar kiradi:

• 
  paxta topshiruvchining chigit ekish rejalarini ishlab chi- kishda ishtiroki;
  
• 
  paxta yetishtiruvchilar bilan paxta xarid kilish uchun kon- traksion shartnomalar tuzish;
  
• 
  paxta yetishtiruvchilarga urug‘lik chigit, o‘rov gazlama, kop, fartuklar sotish, ularga pul avanslari berish, ekish va g‘o‘zaga dalada ishlov berish sifatini tekshirishni tashkil kilish, kon- traksion shartnomalar bo‘yicha majburiyatlarning bajarilishini ta’minlash; paxta tayyorlov punktini ta’mirlash rejasini tuzib, paxta tozalash zavodiga tasdiklash uchun takdim etish va uni paxta top­shiruvchilardan paxta kabul kilishga tayyorlash;
  
• 
  tayyorlov punktining moddiy-texnik bazasini paxta kabul kilish va uni saklash vositalari bilan ta’minlash, shu vosita- larga bo‘lgan talabning asoslangan hisob-kitoblarini tuzish va takdim etish;
  
• 
  amaldagi yo‘riknomalarga muvofik paxta tayyorlash (kabul kilish), saklashni tashkil etish;
  
• 
  kontraksion shartnoma va yo‘riknomalarda belgilangan tartib va muddatlarda paxta topshiruvchilar bilan hamma turdagi xisob- kitoblarni bajarish;
  
• 
  paxtani kuritish va tozalash;
  
• 
  buxgalteriya hisobini olib borish bo‘yicha oylik, chorak va yillik buxgalteriya hisob va balanslarini tuzish hamda ularni belgilangan muddatlarda paxta tozalash zavodiga takdim etish;
  
• 
  statistik va tezkor hisobot olib borish;
  
• 
  paxta yetiiggiruvchilar tomonidan paxta uchun kontraksion shart- nomalarning bajarilishini xisobga olish, shuningdek, kabul kili- nadigan paxtani to‘dalar, sinflar, navlar bo‘yicha hisobga olish; paxta tayyorlov punktida paxta kuritish va oldindan tozalashni, mexanizatsiyalashgan ishlarni tayyorlov punktining mulkiy moddiy boyliklari va pul mablag‘larini xisobga olish;
  
• 
  tayyorlov punktining ishchi va xizmatchilari hamda moddiy boyliklarini yetkazib beruvchilar bilan xisob-kitoblar kilish;
  
• 
  paxta, urug‘lik chigit, materiallar, pul va asosiy mablag‘lar- ni davriy va yillik kayd kilishni tashkil egish;
  
• 
  bir kunda kabul kilingan paxtaning navi, turi, sinfi bo‘yicha o‘rtacha iflosligi va namligi to‘g‘risida laboratoriyalardan olin- gan kunlik ma’lumotlar bo‘yicha paxta kabul kilishning to‘g‘rili- gini nazorat kilish.
  

Yil davomida paxta tayyorlov punktida ishlar taxminan kuyi- dagicha taksimlanadi:

• 
  paxta topshiruvchilardan paxtani sentabr-noyabr oylarida xa- rid kilish (tayyorlash);
  
• 
  chigit tayyorlash va xo‘jaliklarga sotish — dekabr-fevral oyla- ri. Bu davrda paxta ekuvchi xo‘jaliklar bilan kontraksion shartno­ma tuzil ad i.
  

Kontraksion shartnoma tuzilgandan keyin, paxta yetishtiruv- chilarga kontraktirlashgan paxta mikdori uchun dastlabki pul avan- si beriladi.
Ayn i paytda ana shu ishlar bilan birga, zavoddan tashkaridagi tayyorlov punktlari fafik bo‘yicha ularda saklanayotgan paxtani za- vodga jo‘natadi. Tayyorlov punkglari yangi hosilni kabul kilishga iyul- avgusg oylarida tayyorlanishadi: omborlarni, yuk ortish-tushirish me- xanizmlarini, tarozilarini, kuritgichlarni, yo‘llarni ta’mirlaydi, paxta yetishtiruvchilarga hosil yig‘im-terimini tashkil kilish va paxtani to‘g‘ri saralash bo‘yicha yo‘l-yo‘riqlar berishadi.
Avgust oyining oxiri yoki sentabr oyining boshidan tayyorlov punktlari o‘zlarining asosiy vazifasi — paxta tayerlashga kiri- shadi. Paxta terimi sentabrning ikkinchi yarmi va oktabrda, tayyor­lov punktlari hosilning asosiy kismini kabul kilib oladigan vaktda, ayniksa, jadallashadi.
Paxta tozalash zavodlarining asosiy ishlab chikarishi, paxta tayyorlash operatsiyalarida ishlar unchalik darajada mexanizatsiya- lashtirilganiga qaramay, yuqori mexanizatsiyalash darajasi bi­lan ajralib turadi (yuk ortish-transport operatsiyalari bundan mustasno).
Paxta tozalash zavoddari butun yil mobaynida ishlaydi (kapi­tal ta’mirlashga to‘xtagan vakg bundan mustasno).