Pdf-xchange 0 Examples

Xulosa: Dasturlash asoslari fanini o‘rganish va dastur tuzish uchun, 
albatta, bizga matematika va informatika fanlari tayanch fanlar hisoblanar ekan. 
Masala yoki muommoni hal etishda dastur yaratish uchun yuqorida ta’kidlab 
o‘tilgan beshta holatga e’tibor bergan holda model, algoritm va dastur yaratish 
kerak ekan.
 Foydalanilgan adabiyotlar 
1. Михаил Густокашин .Материалы курса «Олимпиадные задачи по 
информатике» в ЦДО «Дистантное обучение» (C). 2010 
2. 2.Левитин А. В. Глава 3. Метод грубой силы: Сортировка 
выбором // Алгоритмы. Введение в разработку и 
анализ — М.: Вильямс, 2006. — С. 143—144. — 576 с. — ISBN 
978-5-8459-0987-9 

---

45 
DASTURLASH YORDAMIDA YIG’INDI VA KO’PAYTMALARGA OID 
MATEMATIK MISOLLARNI YECHISHDA REKURSIYA 
METODIDAN FOYDALANISH 
Aliyeva J.R., Abdumannopova M.K., talaba Taylaqova G.A. 
Andijon davlat universiteti 
Hozirgi kunda fan va texnika yutuqlari matematiklar ixtiyoriga kuchli 
hisoblash vositalarini bermoqda. Chunki hisoblash ishlarining murakkablashuvi 
yangi hisoblash asboblari va hisoblash usullarini izlashni taqozo etayapti.
Pascal tilida dasturlash asoslarini o’rgatuvchi o’qituvchilar turli xil 
matematik yig’indi, ko’paytmalar va boshqa turdagi murakkab arifmetik 
ifodalarni hisoblash dasturlarini tuzishda odatda For, While va Repeat sikl 
operatorlaridan foydalanadilar. Bunday masalalarni For sikl operatori yordamida 
yechish an’anaviy usul hisoblanadi. Biz esa bunday turdagi masalalarni 
yechishning noan’anaviy usulini keltirmoqchimiz.
Bizga quyidagicha masala qo’yilgan bo’lsin:
Berilgan n
∈N uchun n!! ni hisoblash dasturi tuzilsin. 
Odatda o’qituvchilar quyidagicha yechimni ko’rsatadilar (yechimning 
asosiy qismini keltiramiz): 
kop:=1; 
If (N mod 2=1) then i:=3 
Else i:=2; 
Repeat 
kop:=kop*i; 
i:=i+2; 
Until (i-2=N); 
Write (‘Natija: ‘,kop); 
Endi bu dasturlash algoritmiga rekursiya (takrorlash, qaytish ma’nolarini 
bildiradi) tushunchasini kiritamiz.
Rekursiya – biror sonli ketma-ketlikning n-hadini hisoblash uchun undan 
avvalgi (n-1),(n-2),…,(n-k)- hadlardan foydalanish, ya’ni sonli ketma-ketlikning 
n-hadini hisoblovchi qism dastur tarkibida shu qism dasturning oldingi 
natijalaridan foydalanish.
Rekursiya yordamida yuqoridagi masalani yechamiz (yechimni to’liq 
keltiramiz): 
Program rekursiya; 
Uses Crt; 
Var N,i: integer; 
natija: longint; 
{--------------------------------------------------} 
Function Faktorial (i,N: integer) : longint; 
begin 
If (N>i) then 

---

46 
Faktorial:=Faktorial(i,N-2)*N 
Else if (N=i) then 
Faktorial:=i; 
end; 
{----------------------------------------------------} 
Begin 
ClrScr; 
Writeln(‘ N!! ni hisoblash’); 
Repeat
Write(‘ N>1 shartni qanoatlantiruvchi natural son kiriting: N=’); 
Readln(N); 
Until (N>=2); 
If (N mod 2=1) then i:=3 
Else i:=2; 
natija:=Faktorial(i,N); 
Writeln(‘Natija: ‘,natija); 
Readln 
End. 
Keltirilgan masalani yechish algoritmlari va dasturlari o’quvchi va 
talabalarda yig’indi va ko’paytmalarni hisoblay olish kabi bilim va ko’nikmalarni 
shakllantirishda qo’shimcha omillar bo’lib xizmat qiladi. O’ylaymizki, bu kabi 
dasturlarni tuzish, ishga tushirish, ommalashtirish hamda dars o’tish jarayonlarida 
foydalanish o’quvchi va talabalarning dasturlashga bo’lgan qiziqishlarini sezilarli 
orttirib, takrorlanish va qaytish jarayonlariga oid masalalarni chuqurroq anglab 
yetishlariga imkon beradi.