Pdf-xchange 0 Examples

NUTQ SIGNALINING VOKALLASHGAN VA TINCHLIK QISMLARNI 
AJRATISHNI TASHKIL ETISH. 
Jurayev D.B. 
TATU SF 
Nutqli signallarga raqamli ishlov berishda signallarni diskret o‘zgartirish 
va berilgan nutq signallarni qayta ishlaydigan tizimlar orqali turli operasiyalar 
bajaradi. Umuman olganda nutq signallarga raqamli ishlov berish uchun shu 
sohaga tegishli xabarlar nazariyasidan foydalanadilar. Jumladan bunga nutq 
signalni optimal qabul qilish nazariyasi va ko‘rinishini bilish nazariyalari kiradi. 
Bu jarayonda asosiy vazifasi birinchidan fondagi shovqinlarni va tabiatdagi turli 
xil tovush signallarini belgilaydi, ikkinchidan nutq signallarni tenglashtirish va 
pauza (tinchlik) qismlarini aniqlashdan iborat. 
Odatda ro‘yhatga olingan nutq signallari analog(to‘xtalmas) formani 
tabiatini anglatadi. Ularga ishlov berish juda qiyin, kompyuter tehnologiyalarida 
o‘zgartirib bo‘lmaydi. Ko‘pincha qulay raqamli formadagi tavsiya qilingan nutq 
signallar ishlatiladi. Bunda nutq signalni nafaqat ro‘yxatga olish, balki uni 
kompyuterda saqlash va ishlov berish mumkin. Nutq signallar vaqt davomida 

---

276 
funksiyalash dinamik jarayonidan foydalanadi, shuning uchun bunday nutq 
signallarga ishlov berish - chiqish jarayonida nutq signalni o‘rganish imkoniyatini 
beradi. 
Nutq signali kadri uzunligini tanlashda nutq signalining xarakteristikalar 
dinamikasini o‘lchashda muhim vazifa u bo‘linadigan vaqt kadrlarining 
uzunligini tanlash hisoblanadi. 1-rasmda nutq signali kadrlarining sinflanish 
sxemasi keltirilgan.
1- rasm. Nutq signalining kadrlari sinflanishi sxemasi. 
Nutq signalining kadri uzunligiga talablar: 
1) kadrlar ketma-ketligi nutq signalining o’zgarishining qisqa vaqtli 
dinamikasini ancha aniq aks yettirishi uchun yetarlicha kichik; 
2) kadrlar ketma-ketligi nutq signalining uzoq vaqtli dinamikasini ancha 
aniq aks ettirishi uchun yetarlicha katta. 
1-Jadvalda ko’rsatilgan nutq signalining ro’yxatga olish shartlariga ko’ra 
uning kadr uzunligi asosiy tonning davridan qisqa bo’lmasligi kerak T
ot
= 
1000/100 = 10 ms.
Ushbu algoritm nutq signali – bu qisqa vaqtli energiya va qo’shni oynalar 
o’rtasida nol kesishishlarining sezilarli o’zgarishlari bilan nostasionar jarayon 
degan taxminga asoslanadi.
Nutq signalining fonetik 
namoyish etilishi 
Nutq signali vaqt kadrini tanlash 
Segmentlar, 
Tahlil oynasi 
Pauza 
(tinchlik 
Vokallashmagan 
qismlar 
Vokallashgan 
qismlar 
Nutq signalining qisqa vaqtli namoyishi 
Fonema 
Bo‘g‘in 
So‘z 
Asosiy ton mavjud bo’lgan nutq tovushlari 
vokallashgan deb ataladi 

---

277 
1-jadval 
Nutq signali , f
g
= 8000 Gs, f
ot
≥ 100 Gs 
Nuqtalar 
soni 
Kadr uzunligi, 
ms 
Oyna xususiyatlari 
32 
32/8=4 
Nutq signalining ning qisqa vaqtli dinamikasini aks 
yettiradi va uning davriy xarakterini aks yettirmaydi. 
64 
64/8=8 
Nutq signalining ning qisqa vaqtli dinamikasini aks 
yettiradi va uning davriy xarakterini to’liq aks yettirmaydi. 
128 
128/8=16 
Nutq signalining ning qisqa vaqtli va uzoq vaqtli 
dinamikasini to’liq aks yettirmaydi, uning davriy 
xarakterini to’liq aks yettiradi. 
256 
256/8=32 
Nutq signalining ning qisqa vaqtli dinamikasini aks 
yettirmaydi, nutq signalining ning uzoq vaqtli 
dinamikasini aks yettiradi, uning davriy xarakterini to’liq 
aks yettiradi. 
Algoritm 7 bosqichni o’z ichiga oladi.
1. Dastlabki nutq signalini kirishi x(m), m=0, N-1;
2. Nutq signalining ni 16 ms uzunlikka ega kadrlarga ajratish; 
3. Jadvaldagi formulalardan foydalangan holda Ye
n
qisqa vaqtli 
yenergiya qiymati (yoki yenergiya modulining qisqa vaqtli qiymati) va n-
kadrning Z
n 
nol kesishish sonini hisoblash.
Masalan, 
qisqa 
vaqtli 
yenergiya 





n
1
N
n
m
2
n
(m)
x
E
yoki 








m
2
n
m)
x(m)w(n
E
yoki 




1
-
N
0
2
n
m)
n
-
(N
x
E
m
, bu yerda n – kadr raqami;








1
,
0
0
1
,
0
1
w(m)
N
m
yoki
N
m
yoki
– kadrning oyna funksiyasi;
L
n
,
0

; 
L
– kadrlar 
soni; 
LN
M

– nutq signalining hisoblari soni. 
4 va 6 bosqichlar. Chegara qiymatlarni o’rnatish Ye
n
va Z
n
 uchun Ye
por
va 
Z
por
; 
5. Ye
n
 < Ye
por
 Shart bajarilishini tekshirish: ha – n-kadr tinchlik qismiga 
tegishli; 
7. Z
n
< Z
por
Shart bajarilishini tekshirish: ha – n-kadr vokallashtrilgan 
qismga tegishli; yo’q (Z
n
 > Z
por
) – n-kadr Vokallashmagan qismga tegishli. 
Ushbu algoritmning kamchiligi Ye
n
ning signalning katta qiymatlariga 
yuqori ta’sirchanligi hisoblanadi.

---

278 
2- jadval. Nutq signalining qisqa vaqtli parametrlari
Qisqa vaqtli 
yenergiya 
n
E
Qisqa vaqtli o’rta qiymat 
n
E
Nol kesishuvlarining qisqa vaqtli 
funksiyasi 
n
Z





n
N
n
n
x
1
m
2
n
)
(
E







n
N
n
m
n
W
m
x
1
m
n
)
(
)
(
E







n
N
n
m
x
m
x
N
Z
1
)
1
(
sgn
)
(
sgn
2
1