Педагогическая интеграция: методология, теория, технология : монография

Integrativ pedagogik tadqiqot turlarini ­aniqlashning ko'rib chiqilayotgan muammosi bilan bog'liq holda , V. M. Polonskiyning ­pedagogik tadqiqotlarni tasniflash tarixi, nazariyasi va texnologiyasi ilmiy asoslanganligi ­katta qiziqish uyg'otadi ­[325]. Ushbu aniq ishning materiallari o'tkazilgan tahlilning asosini tashkil qiladi. Ushbu muallif tomonidan taqdim etilgan pedagogik tadqiqotlar tasnifiga ­bibliografik va ilmiy yondashuvlar katta ahamiyatga ega . ­Birinchisi , ­mavjud nashrlar haqida ma'lumot olish ­, ma'lum sohalar, mavzular, muammolar bo'yicha maqolalarni tanlash, shuningdek, ­tadqiqotchilar tomonidan o'rganilgan yoki muhokama qilingan muammolar doirasini aniqlashni o'z ichiga oladi. Yana bir yondashuv fan, texnologiya, ishlab chiqarish faoliyati o'rtasidagi munosabatlarni hisobga olish, ­ilmiy ishlanmalarning maqsadlari, vazifalari va natijalarini hisobga olish imkonini beradi.
Mahalliy va xorijiy pedagogikada tadqiqot turlarining ko'plab tasniflari ishlab chiqilgan bo'lib, ularda bu ikkala yondashuv ham u yoki bu darajada o'z aksini topgan. Bibliografik tip I. T. Ogorodnikov tomonidan taklif etilgan pedagogik tadqiqotlar ro'yxati bo'lib, unda umumlashtiruvchi tadqiqotlar, ­individual jihatlarni chuqur o'rganishga, amaliy faoliyatning qonuniyatlarini tahlil qilishga qaratilgan ishlar, shuningdek, normativ-ma'rifiy va uslubiy ishlanmalar aks etadi. . Xuddi shu 99 ga
Ushbu tur M. A. Danilovning pedagogik tadqiqotlar tasnifini o'z ichiga oladi , u ­tarbiya va ta'lim jarayonlarining ­muayyan jihatlari va funktsiyalarini o'rganishga qaratilgan tadqiqotlar , ahamiyati ­kengroq ma'noda tarbiya, ta'lim va rivojlanish jarayonlarini o'rganish , ­ta'limni umumiy hisobga olgan holda tadqiqot [119, b. ­11-12]. V. E. Gmurman o'zining tipologiyasini quradi: empirik tadqiqot (asosan tavsifiy ­), eksperimental-nazariy (bular, masalan, ­ilg'or pedagogik tajribani nazariy umumlashtirishni o'z ichiga oladi), eksperimental ­- nazariy (ilmiy tashkil etilgan eksperiment talablariga javob beradigan ­) va refleksiv - nazariy (masalan, ­mantiqiy-uslubiy muammolarni o'rganish) [97]. Ya.Skalkova o‘z hamkasblari bilan ­quyidagi asoslar bo‘yicha pedagogik tadqiqot turlarining tasniflarini belgilaydi [372, b. 22]:
a) o'qish davomiyligi bo'yicha;
b) bilim chuqurligidagi farqiga ko'ra;
v) o'rganishning to'liqligiga ko'ra;
d) tadqiqot funksiyasi nuqtai nazaridan.
aniqlash uchun ishlatiladigan mezonlardagi farqga qaramay , ularni aniqlashning dastlabki asosi nazariy ­yoki empirik, fundamental yoki amaliy komponentlarni ­ifodalash darajasidir ­. Yuqoridagi tasniflardan “fundamental tadqiqot ­”, “nazariy tadqiqot”, “eksperimental- ­nazariy tadqiqot” va “refleksiv-nazariy tadqiqot ­” tushunchalari oʻrtasida maʼlum bogʻliqlik mavjudligi ham koʻrinib turibdi. Semantik yuklamasi bo'yicha yaqin yoki mos keladigan atamalarni ­guruhlashdan iborat bo'lgan "lug'atni zichlashtirish" usulidan foydalanib , ushbu tushunchalarning barchasini " ­fundamental ­integrativ-pedagogik tadqiqotlar" toifasiga tushirish mumkin . Shunga ko‘ra, “amaliy integrativ tadqiqot ” tushunchasi tarkibiy qismlar sifatida “tasviriy tadqiqot”, “empirik tadqiqot” va hokazo tushunchalarni ­jamlaydi.Amaliy ­integrativ tadqiqotlar orasida alohida o‘rinni ­“ishlab chiqish” egallaydi .
Keltirilgan mulohazalar nisbatan nisbiydir ­va aniqlanishi kerak. Shubhasiz, "nazariy" va "fundamental" atamalarini to'liq aniqlash qabul qilinishi mumkin emas. Yana ­shuni e’tirof etish joizki, binomial “nazariy tadqiqot – empirik tadqiqot” ilmiy bilish shakllarini ifodalasa, ­“fundamental tadqiqot – amaliy tadqiqot – ishlanma” triadasi ­ilmiy tadqiqot darajalarini ifodalaydi. Fundamental tadqiqotlarning empirik materiallarni kiritish qobiliyatini ham esga olish kerak, ular "utilitar vazifalarni hal qilish bilan bog'liq bo'lmagan amaliy-maqsadli va kognitiv-tadqiqotchi bo'lishi mumkin" [272, p ­. 19-20]. Shuningdek, amaliy tadqiqotlar va hatto ishlanmalarda nazariy komponent ulushining ortib borishini ­, shuningdek, ­pedagogik tadqiqotlarning “gibrid” turlarini ajratib ko‘rsatishga urinishlarni ham hisobga olish zarur [324, 325].­
tahlil qilinayotgan sohada ­tasniflash jarayonining qiyinchiliklaridan dalolat beradi , lekin ­integrativ-pedagogik tadqiqotlarning asosiy turlarini ­- fundamental, amaliy ishlar va ishlanmalarni ajratish imkoniyatini mutlaqo inkor etmaydi. Shu bilan birga, olingan bilimlarning tabiati bu turlarning asosiy identifikatsiya belgisiga aylanadi. Birinchi holda, nazariy ­bilimlar (nazariy umumlashmalar), oxirgi ikkitasida - empirik ­bilimlar, empirik umumlashtirishning turli darajalari mavjud.
Bilish shakllari o'rtasidagi asosiy farqlarni V.V.Davydov [117] ta'riflaydi. Ushbu ish doirasida biz falsafiy va pedagogik adabiyotlarga asoslanib , ­nazariy bilimlarning eng muhim o'ziga xos xususiyatlarini asoslashga harakat qilamiz:­

1. 
   Nazariy bilimlarni empirik tarzda olish mumkin emas. Hatto T.Gobbs ham payqagan: tajribadan umuminsoniylik xususiyatiga ega bo‘ladigan xulosa chiqarish mumkin emas [100]. Nazariy mulohazalar ­muqobil umumlashtirish prinsipiga asoslangan empirik ma’lumotlarga qarama-qarshi qo‘yiladi ­. «Klassik dinamikaning eng birinchi postulati, - deb ta'kidlaydi A.I.Rakitov, - oddiy emas, balki muqobil ­umumlashtirishdir. U haqiqatda nima borligini emas, balki ma'lum sharoitlarda unda nima bo'lishi mumkinligini aks ettiradi" [341, s. 134].
   

Ushbu ishning o'rganish ob'ektiga kelsak, bu ­pedagogikadagi integratsiya jarayonlarini o'rganish sohasida to'plangan ko'plab faktlarga qaramay, ular o'z-o'zidan nazariy pozitsiyalarni olish uchun asos bo'la olmaydi. Buning uchun fundamental maxsus tadqiqotlar talab etiladi ­, uning natijasi nazariy bilimdir.

2. 
   Nazariy bilimlarning mavjudligi haqiqatda bevosita o'xshashi bo'lmagan maxsus ob'ektlarning paydo bo'lishi bilan bog'liq ­[464]. Shu munosabat bilan V. V. Kraevskiyning argumentlarini keltirish qiziqarli bo'lib, unda mohiyat darajasida va hodisa darajasida o'rganish ta'rifi berilgan. Mohiyat darajasida (nazariy daraja) madaniy ­merosni yosh avlodlarga yetkazish faoliyati sifatida tavsiflanadi. Hodisa darajasida (empirik ­daraja) o'rganish o'quvchilarning voqelik haqidagi bilimlarini o'qituvchi tomonidan tashkil etilgan jarayon sifatida ko'riladi. Ikki daraja - ­bilimning shaxsiy natijalari ikki baravar. Bir holatda biz mavhum ­o'qitish modeli - ideal ob'ekt bilan, ikkinchisida - ­o'quv jarayonining tavsifi, uning ishtirokchilarining to'liq to'plami bilan shug'ullanamiz [221, 223].
   
3. 
   model bilan ham, qat'iy deduktiv tizim bilan ham aniqlab bo'lmaydi . ­Avvalo ­, bu xulosa gumanitar fanlarga, xususan, ­pedagogikaga taalluqlidir, bu erda "pedagogik jarayon kabi murakkab hodisaning hech bo'lmaganda taxminiy matematik tavsifini yaratish hali mumkin emas ­" [91, p. 14]. Nazariy bilimlar qat'iy deduktiv tizim shaklida ­mavjud bo'lishi shart emas ; ­rasmiy matematik hisoblar har doim ham ularni ifodalash vositasi bo'lavermaydi. Ushbu da'voga asoslanib, "kuchli ­" nazariyalardan hech qanday kam bo'lmagan "zaif" tavsiflovchi nazariyalarning mavjudligi g'oyasi ilgari suriladi ­[341]. Biroq, har qanday holatda ham, nazariy tadqiqotlar ­qaysi turga tegishli bo'lishidan qat'i nazar - "zaif" yoki "kuchli" hodisalarning muhim, eng chuqur aloqalarini ochib berishga va ­"modellashtirish" [211], ideallik talablariga javob berishga mo'ljallangan. , mavhumlik, tizimlilik. Bu holatlar tufayli barcha nazariy bilimlarni ­amaliyotga tatbiq etib bo‘lmaydi, chunki “amaliyot o‘zining o‘ziga xos ko‘rinishlarida umuminsoniyga, ilmiy bilim esa ­o‘zining umuminsoniy xususiyatlariga ko‘ra o‘ziga xoslik bilan shug‘ullanadi” [347, b. 92]. Nazariy bilimlarni o'zgartirish ­bir qator vositachilar orqali amalga oshirilishi mumkin: fundamental bilimlar - amaliy bilimlar - texnologik ­va pedagogik bilimlar (ishlab chiqish). "Uzoq muddatda amaliyotga ham xizmat qiladigan, lekin odatda ­nazariyani ishlab chiquvchi olimlar faoliyatini takomillashtirish orqali unga bevosita emas, balki bilvosita, bilvosita ta'sir ko'rsatadigan" ­tadqiqotning mavjudligiga ruxsat berilgan . ­117].
   

Shunday qilib, fundamental tadqiqotlar ­amaliyotga bilvosita ta'sir qiladi va ko'pincha "kechiktirilgan ­" foydalilikka ega; amaliy ishlar, shu jumladan ishlanmalar ­bevosita amaliy foydalanishga yo‘naltirilgan bo‘lib, ­haqiqiy amaliyotda foydali bo‘lishi mumkin. Har xil turdagi tadqiqotlarning pedagogik amaliyotga ta'sirining tabiati va darajasini aniqlashning eng qiyin muammosi. Ushbu muammoni hal qilishning mumkin bo'lgan usullaridan biri ­1-jadvalda keltirilgan. 2. Bu borada V. S. Bezrukovaning pedagogik loyihalash bosqichlari va shakllarini aniqlash tajribasi befoyda emas [28].
jadval 2
O'quv turlarining tasnifi

Turi tadqiqot	Bosqich dizayn	Dizayn shakli
Asosiy tadqiqot	Modellashtirish	Pedagogik modellar, ­tushunchalar
Amaliy ­tadqiqotlar	Dizayn	Ta'lim loyihalari
Ishlanmalar	Qurilish	Pedagogik tuzilmalar

Rasmiy jihatdan bu yondashuv V. M. Polonskiy [325] tomonidan pedagogik tadqiqot turlarini tasniflash asosini tashkil etuvchi “faset metodi”ga yaqin boʻlib , bu yerda toʻrt faset moduli: ­tadqiqot maqsadlari, uning natijalari, tadqiqot manzili, hujjat turi ajratiladi .­
pedagogikadagi integratsiya jarayonlarini o'rganish turlarining quyidagi malakaviy xususiyatlari tizimi edi :­
• tadqiqot maqsadi va vazifalari;
• o'rganish ob'ekti;
• ta'lim amaliyotiga ta'sir qilish xarakteri;
• dizayn darajasi;
• dizayn shakli;
• tadqiqot natijalari.
fundamental, amaliy tadqiqotlar va ­integrativ pedagogik ishlanmalar ajratiladi ­.

1.