Педагогическая интеграция: методология, теория, технология : монография

Jarayon va natija o'rtasidagi uzviy bog'liqlik integral yaxlitlikning navbatdagi muhim belgisidir. ­Adabiyotlarni tahlil qilish ­integratsiyaning protsessual va natijaviy jihatlari o'rtasidagi munosabatlarni baholashda uchta pozitsiyani ajratib ko'rsatishga imkon berdi [444]. Birinchi nuqtai nazarga ­ko'ra ­, integratsiya bir butunga aylanish jarayoni sifatida qaraladi. Demak, V.P.Kuzminning fikricha, integratsiya tushunchasi birlashish jarayoni va mexanizmini, yaxlit yoki kompleks tomonidan integrativ sifatlarni egallashini ta’kidlaydi [229]. Ushbu yondashuvga ­ko'ra ­, tizim tushunchasi butunning ob'ekt shaklini, integratsiya tushunchasi esa unga olib keladigan jarayonni belgilaydi. Bu ­nuqtai nazar eng keng tarqalgan. Integrasiyaning protsessual tabiati 2003 yildagi Falsafiy entsiklopedik lug'at mualliflari tomonidan ham e'tirof etilgan : integratsiya " ­yaxlitlikka olib keladigan jarayon yoki harakat " [414, p. ­141].
Boshqa nuqtai nazar tarafdorlari integratsiyani natija deb bilishadi. Bunda integratsiya deganda ko‘pincha tizimning izchilligi, tartibliligi, barqarorligi, “ ­integratsiya jarayonining qandaydir natijasi” tushuniladi [415, s. 210].
Uchinchi mavqega ega bo'lganlar integratsiyani ­yaxlitlikning shakllanishi jarayoni va natijasi sifatida tushunadilar: integratsiya tizimlar nazariyasi tushunchasi bo'lib, alohida differensiyalangan ­qismlarning bog'lanish holatini, shuningdek, bunday holatga olib keladigan jarayonni anglatadi ­; uzviy bog‘langan yaratish jarayoni va natijasi va boshqalar [29, 43, 154 va boshqalar].
Birinchi pozitsiya tarafdorlarining soni ustunligiga qaramay, ushbu tadqiqotda biz oxirgi yondashuvga amal qilamiz. Birinchidan, dastlab integratsiya jarayoni muhim deb ataladigan ­, ajralmas qismlar - mikrobirliklarning paydo bo'lishi bilan tavsiflangan harakatdir. Shu nuqtai nazardan, ­"integratsiyaning mohiyati ­elementlarni universallashtirish va ular orasidagi aloqalarni uyg'unlashtirishning ikki tomonlama jarayoni sifatida namoyon bo'ladi" [492, b. 18], makroyaxlitlikning shakllanishiga olib keladi - ­super-individual (integrativ) fazilatlar bilan ta'minlangan natija.
Ikkinchidan, natijasiz jarayonning va jarayonsiz natijaning mavjudligi safsatadir. Bu erda G.F.Gegelning so'zlarini eslash o'rinlidir: "Ta'sirli yaxlitlik natija emas, balki uning paydo bo'lishi bilan birga natijadir ­" [84, p. 4].
Uchinchidan, pedagogik integratsiya sohasida jarayon va natija o'rtasidagi mexanik tafovut juda istalmagan bo'lib, bu erda "yakuniy maqsad hech narsa emas, harakat hamma narsa!" pozitsiyasi eng kam ­qo'llaniladi. Barkamol shaxsni shakllantirishdagi qiyinchiliklar, asosan, amalda ­maksimal miqdordagi tadbirlarni o'tkazish o'z-o'zidan maqsad bo'lganda, u tartibsiz ta'lim manipulyatsiyasi bilan ifodalangan o'ziga xos cheksizlikka aylanishi bilan bog'liq. ­Shu bilan birga, pedagogikaning umumiy va pedagogik integratsiyalashuvi, xususan, shaxsning pirovard maqsadi pedagoglar e'tiboridan chetda qolmoqda. Ushbu maqsadni amalga oshirish ­("inson qismlarga bo'linmaydi" tamoyili) ­integratsiyaning protsessual va natijaviy tomonlari o'rtasidagi aniq o'zaro ta'sir sharoitida mumkin. Integratsiyani jarayon va natija sifatida belgilaydigan o'qituvchilar (V. S. Bezrukova, M. N. Berulava, I. D. Zverev, V. N. Maksimova) bo'lishi bejiz emas ­[29, 43, 154 va boshqalar].
Ilmiy-pedagogik adabiyotlarda “ ­integratsion jarayonning asosiy belgilari”ni aniqlash tajribasi mavjud [267, b. 8-12]. Unga asoslanib , biz ­integrativ butunlikning yuqoridagi xususiyatlarini to'ldiradigan ­integratsiya jarayonining bir guruhini ajratib ko'rsatamiz ­: prognozlilik va stokastiklik, uzluksizlik (o'tkazuvchanlik) va uzluksizlik (o'tkazmaslik), uning tarkibiy qismlari sifatlarining o'zgaruvchanligi va doimiyligi.
Bashoratlilik integratsiya jarayonini boshqarish imkoniyatini belgilaydi ­. Stokastiklik ushbu nazoratni ­ehtimollik omillarini hisobga olgan holda amalga oshirish kerakligini ko'rsatadi. Uzluksizlik ­integrativ jarayonda rivojlanish bosqichlarining (darajalari, bosqichlari) mavjudligini belgilaydi, bu bizga ­integratsiya jarayonining ham, umuman integratsiyaning ham ­ierarxik tabiati haqida gapirishga imkon beradi . Davomiylik integratsiya jarayonining ushbu bosqichlarni (darajalar, bosqichlarni) bog'laydigan yagona zanjirni ifodalash qobiliyatini ifodalaydi ­. O'zgaruvchanlik va doimiylik integratsiya jarayonida uning tarkibiy qismlarining o'zgarishi va o'zgarishi va shu asosda nisbatan barqaror integral neoplazmalar paydo bo'lishini anglatadi. Masalan, pedagogik va texnik bilimlarni integratsiyalashganda ularning tarkibiy elementlarining o'zaro o'zgarishi (o'zaro o'xshashligi) mavjud bo'lib, ­sifat jihatidan yangi kasbiy-pedagogik bilimlarning shakllanishiga olib keladi .­
Integratsiya natijasining asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat:
• Hamkor bo'lgan qismlarning integrativ natijaga qaytarilmasligi va kamaytirilishining birligi . Pedagogik adabiyotlarda qaytarilmaslikning mohiyati quyidagi formula bilan ifodalanadi: “Alohida ta’sir etuvchi sabablar harakatlari yig‘indisi ­ularning birgalikdagi ta’siridan kelib chiqadigan ta’sirni keltirib chiqara olmaydi” [275, b. 24]. Ushbu tadqiqotga nisbatan, bu shakllangan integral yaxlitlik tarkibiy qismlarining roli va funktsional yo'nalishi ularning dastlabki ma'lumotlari bilan emas, balki ular orasidagi aloqalar va munosabatlarning tabiati bilan belgilanadi. Bundan tashqari, bu aloqalar va munosabatlarning tabiati ­har doim ham aniq kuzatilmaydi. "Bir nima ekanligini hamma narsani bilish, - deb ta'kidlaydi V. A. Engelgardt, - va bir va bir ikkita qilishini bilgan holda, biz hali ham ikkita nima ekanligini bilmaymiz, chunki bu erda yana bir nechta "Va" va siz bu element nima ekanligini bilishingiz kerak "Va ­" ” o‘zi bilan olib keladi” [484, b. 104]. Ushbu "men" ni izlash barcha fanlarning, shu jumladan pedagogikaning vazifasidir ­. Masalan, na psixologlar, na o'qituvchilar fizika va adabiyot, axborot va an'anaviy pedagogik texnologiyalar, kompyuter va darslik ­sintezini shaxsning psixologik va intellektual o'zgarishlarini ­shakllantirish jarayoniga "o'zlari bilan olib keladigan" narsalarni kerakli va etarli darajada taqdim etmaydi. ­, va hokazo. Reducibility - integrativ natijaning turli xil sifatdagi tarkibiy qismlarni o'zlashtirish va ular asosida ­nisbatan mustaqil va o'z-o'zini ta'minlaydigan tarkibiy shakllanish sifatida ishlashini ta'minlash qobiliyati.

• 
  Chiziqsiz va chiziqlilikning birligi . Integrativ tizimlarning ­nochiziqliligining mohiyati shundan iboratki, "uning elementlaridan biri o'zgarganda, boshqalari proportsional ravishda emas, balki murakkabroq qonunga muvofiq o'zgaradi ­" [275, s. 23]. Ushbu holat ­bunday tizimlarning tarkibiy qismlarini tanlashda muvozanatli yondashuvni talab qiladi ­. Masalan, ta’lim mazmunini integratsiyalashganda ma’lum innovatsion tuzilmalarni joriy etish natijasida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan bir qator oqibatlarni oldindan ko‘rish zarur . ­Bu erda eng xavfli narsa - bu tashqi ko'rinishdagi ajoyib o'zgarishlarga bo'lgan qiziqish, chunki siz bilganingizdek, "eskining parchalanishi birinchi o'ringa chiqadi, ­yangi tizimning integratsiyasi hali kun tartibida emas" degan halokatli vaziyat. ” [304, b. 34]. Integrativ natijada o'tmish tajribasini munosib hisobga olish kerak. Masalan, yaxlit tarkibni qurish ­uzluksizlik tamoyiliga rioya qilmasdan turib tegishli natijani bera olmaydi. Chiziqlilik shakllangan integrativ tizimning elementlari o'rtasida to'g'ridan-to'g'ri va teskari aloqaning mavjudligini nazarda tutadi, bu uning chiziqli bo'lmagan xususiyatlaridan kelib chiqadigan kamchiliklarni qoplash imkonini beradi ­.
  
• 
  integrativ neoformatsiya tarkibining tartibliligi . ­Bu holda ­entropiya hamkorlik qiluvchi elementlar tarkibidagi ­tartibsizlik, noaniqlik va muvozanatsizlik darajasini oshirish momentini ifodalaydi , bu integratsiya ­jarayonini amalga oshirish jarayonida ularning o'zgarishi natijasidir. Shu bilan birga, integral neoplazma bir butun sifatida muvozanat va tashkiliy xususiyatlarni oladi, boshqacha qilib aytganda, tartiblilik .