Педагогическая интеграция: методология, теория, технология : монография

Butun va uning qismlarining organik birligi. Ilmiy-pedagogik adabiyotlarda ­ta'lim sohasidagi birlashtiruvchi jarayonlarni o'rganishda yaxlitlik va uning qismlari munosabatlarini o'rganish muhimligi haqida ko'rsatmalar mavjud . ­Masalan, L. V. Zankov ta’lim jarayonida yaxlitlik va qism muammosi alohida dolzarb ekanligini ta’kidlaydi. Muallif shuningdek ­, “fanlararo aloqalarda asosiy narsa qismlarning nisbati ­, ya'ni; shu bilan birga, ular bu qismlar kiritilgan butunlikdan yetarlicha chiqmaydi” [151, b. 38].
Insoniyat tafakkuri tarixida ­butun va uning qismlari o'rtasidagi munosabatlar muammolarini hal qilishning bir necha yondashuvlari mavjud bo'lib, ularni ­quyidagi postulatlarda shakllantirish mumkin:

1. 
   Butun va uning qismlari o'rtasida hech qanday bog'liqlik bo'lishi mumkin emas. Shunday qilib, “Zeno qismlarni yaxlit, qismlarda esa yaxlitni fikrlashda muvaffaqiyat qozona olmaydi” [328, b. 143]. "Sof" shaklda bunday yondashuv pedagogikada deyarli mumkin emas. Biroq, uning ayrim elementlari ­ba'zi gumanistik va ekzistensialistik oqimlarda ko'rinadi. Masalan, bu ta'lim jarayonini ­shaxsning o'zini o'zi ifoda etish va o'zini o'zi anglashning cheksiz zanjiri sifatida ifodalovchi radikal qarashlarga taalluqlidir . ­"Inson tug'ilmasdan o'ladi ­" kabi, ta'lim maqsadiga erishib bo'lmaydi [425].
   
2. 
   Butun uning qismlari yig'indisiga teng. Bu nuqtai nazar ­butun va qismlar o'rtasidagi munosabatlar muammosiga yig'indiviy-mexanik yondashuvni aks ettiradi. ­Pedagogikada u keng tarqaldi ­. Bu "voqea" pedagogikasi bo'lib, ta'lim natijasining sifati amalga oshirilgan tadbirlar soni va ­dasturlashtirilgan o'rganish bilan belgilanadigan pozitsiyadan kelib chiqadi. ­talaba tomonidan o'tgan "qadamlar" yig'indisi ("qismlar", "ramkalar") va blok- ­modul o'qitish, bu erda o'quv jarayoni ma'lum miqdordagi blok-modullardan iborat.
   
3. 
   Butun o'z qismlaridan kattaroqdir va uning tarkibiy qismlaridan sifat jihatidan farq qiladi. Ko'rib chiqilayotgan tezis ­sintetik pedagogika kontseptsiyasida mujassamlangan bo'lib, uning mavzusi ­"ajralmaydigan shaxs" tarbiyasi edi. "Inson, - deb yozgan edi ushbu kontseptsiya muallifi A. S. Makarenko, - qismlarga bo'linmaydi, u sintetik tarzda yaratilgan ... Shuning uchun alohida vosita har doim ham ijobiy, ham salbiy bo'lishi mumkin, hal qiluvchi moment uning to'g'ridan-to'g'ri emas ­. mantiq, lekin uyg'un tarzda tashkil etilgan butun vositalar tizimining mantiqidir ­" [255, s. 105]. Pedagogikada bu nuqtai nazarning haddan tashqari ifodasi ­- bu shaxsni tarbiyalash imkoniyatini shubha ostiga qo'yadigan intuitiv-personalistik ishontirish pozitsiyalari.
   
4. 
   Qism butundan kattaroqdir. Mikrokosmos fizikasi sohasidagi yangi kashfiyotlar munosabati bilan ­olimlar ma'lum darajada butundan ustun bo'lgan qismlarning mavjudligi faktlariga duch kelishmoqda. Pedagogikada ­bu yondashuvning variantlari ham mumkin. Masalan ­, muammoli vaziyatni hal qilishda ­talaba ongida sub'ektiv ravishda boshdan kechirilgan bitta "idrok momenti" tafakkurni rivojlantirish uchun qirq besh daqiqa dars yoki ikki soatlik ma'ruzadan ko'ra muhimroq bo'lishi mumkin. Umuman olganda, shuni ta'kidlash kerakki ­, ta'limda Pareto printsipiga juda kam e'tibor beriladi: to'plamdagi kichik qismlar ularning nisbiy solishtirma og'irligiga mos keladiganidan ancha katta ahamiyatga ega. Bu “ommaviy”, ekstensiv pedagogikaning ­“ishorali”, intensiv pedagogikaga aylanishiga to‘sqinlik qiladi.­
   
5. 
   Butun va uning qismlari yagona organik yaxlitlikni ­- murakkab tarmoqni tashkil etuvchi ikki tomonlama sabab-oqibat munosabatlari tizimini tashkil qiladi ­[252]. Ushbu yondashuv so'nggi o'n yilliklarda yagona markazga ega bo'lmagan polifonik tizimlarga e'tiborning kuchayishi bilan bevosita bog'liq [124]. Shunday qilib, bugungi kunda zamonaviy pedagogikada ­pedagogik jarayonga ko'p qirrali yondashuvga asoslangan vitagen ta'lim tushunchasi [34] keng qo'llaniladi ­. Ko'p o'lchovli shaxs rivojlanishining monistik kontseptsiyasi ­Poltava pedagogika institutida ­VF Morgun rahbarligida ishlab chiqilmoqda [283]. Organik-yaxlit (ko'p o'lchovli, polifonik) yondashuvning elementlarini ­til o'qituvchisi E. N. Ilyinning pedagogik tizimida kuzatish mumkin, ular uchun ­badiiy tafsilot mos yozuvlar signali emas, butunning bir qismi emas, balki ­konsentratsiyalangan poetik mohiyatdir. “ butunlikni olib borish va atribut qilish . ­“Kichik,” deb biroz keyinroq ta’kidlaydi u, “ ­eng ko‘p da’vo qiladi va unga yaqinlashib, uni o‘zlashtirganingizda “to‘satdan” qismdan ko‘ra aniqroq bo‘lib chiqadi...” [172]. , p. 73].
   

Butun va qism o'rtasidagi munosabatni tahlil qilish hamkorlik qiluvchi qismlar, butun va ­alohida qismlar, butun va qismlarning umumiyligi o'rtasidagi bog'lanishlardan ­tashkil topgan integratsiyaning texnologik liniyalari rivojlanishining ichki tuzilishini aniqlashga imkon beradi. ­butun, qismlar va yangi hosil bo'lgan organik yaxlitlik. Integratsiya - bu butun va uning qismlari o'rtasidagi "munosabatlar va aloqalar tizimi" deb ­taxmin qilish mantiqan to'g'ri . ­Biroq, bu strukturaviy munosabatlarning sof shakli ekanligini anglatmaydi. Integratsiyada va birinchi navbatda pedagogik integratsiyada “muhim komponent” hal qiluvchi rol o‘ynaydi, unga maqsadlilik va mazmun beradi [380, s. 201].