Педагогическая интеграция: методология, теория, технология : монография

Integratsion topshiriqlar (topshiriqlar, mashqlar) integrativ savollar bilan bir xil ko'rsatkichlar bilan tavsiflanadi, ular faqat batafsilroq taqdimot shaklida va ulardan nafaqat bilim, balki ko'nikma va ­malakalarni shakllantirishda foydalanish imkoniyati bilan farqlanadi. ­Bularga induktiv ­, qisman induktiv va deduktiv xarakterdagi murakkab kognitiv vazifalar kiradi (" ­Muayyan ­murakkab harakat uchun parametrlar va xususiyatlarning optimal qiymatini belgilang") [267, p. 31-32].
davlat kasb-hunar pedagogika universitetining ­davlat attestatsiyasida qo'llanilgan psixologik-pedagogik blok bo'yicha ­kompleks nazorat ishlarining mazmunini tashkil qiladi ­[64]. Ko'rib chiqilayotgan vositalar guruhiga bajarilishi turli fanlar guruhlari bilan ­bog'liq bo'lgan hodisalarni taqqoslash, bog'lash, taqqoslash, umumlashtirish, uzatish operatsiyalari bilan bog'liq bo'lgan vazifalarni ham o'z ichiga olishi mumkin ­(masalan, talabalardan ­o'ziga xos xususiyatlarni aniqlashni talab qiladigan vazifalar). ilmiy bilimlarning ushbu turlarining umumiy va o'ziga xos xususiyatlarini aniqlaydigan texnik va pedagogik bilimlar).­
Integrativ vaziyat muammoli vaziyatga, ya'ni ob'ektiv vaziyatda (topshiriqli vaziyatda ) mavjud bilimlar yordamida yangi faktni tushuntira olmagan ­yoki bajara olmagan odamda yuzaga keladigan aqliy qiyinchilikning ruhiy holatiga ­asoslanadi . oldingilari bilan ma'lum harakat, tanish yo'llar va harakatning yangi usulini topishi kerak [264]. Asosan, har qanday muammoli vaziyat integrativdir. Bu muammoli ta'limning integrativ xususiyati bilan beriladi . ­Har bir vaziyat ma'lum bir qarama-qarshilikning tug'ilishi bo'lib ­, uni hal qilishni talab qiladi, uni sintetik faoliyatning zaruriy minimumisiz amalga oshirish mumkin emas. Shuning uchun integrativ vaziyatlar muammoli holatlar bilan bir xil turdagi shartlar bilan tavsiflanadi. Shu bilan birga, ­shakllanayotgan faoliyatga taqlid qiluvchi aniq integrativ vaziyatlarni - muammoli-model vaziyatlarni ajratib ko'rsatish mumkin deb hisoblaymiz. SDI ning integratsiya vositalarining ­vazifasi muammoli vaziyatlarni yaratishning ­deyarli barcha usullari va usullari bilan amalga oshirilishi mumkin ­: talabalarni (talabalarni) qarama-qarshi (qarama-qarshi) hodisalarni tushuntirishga undash ­, ular o'rtasida umumiy til topish faktlari; ta'lim jarayonida hayotiy vaziyatlardan, talabalarning (talabalarning) shaxsiy tajribasidan foydalanish ; ­o'quvchilarni ­(talabalarni) voqelik faktlari va hodisalarini, ­dunyoviy g'oyalar o'rtasidagi ziddiyatlarni, o'quvchilarning ­(talabalarning) shaxsiy tajribasi va bu faktlarning ilmiy talqinlarini tahlil qilishga undash va hokazo.
Integrativ pedagogik faoliyatning metodik vositalarining ikkinchi guruhiga ­pedagogikadagi integrativ jarayonlarni o‘rganishning ayrim usullari kiradi . Shunday qilib, kasb-hunar pedagogika universitetining o'quv jarayonida nazariy usullarni qo'llash bo'lajak muhandis- ­o'qituvchilarda ­integrativ-pedagogik fikrlashni rivojlantirishning quyidagi usullarini ishlab chiqish va umuman sinab ko'rish imkonini berdi. ­pedagogik va texnik bilimlarni birlashtirishning ob'ektiv asoslari ­, uning mavjudligini belgilovchi omillarni ­va uning ishlashini ta'minlaydigan vositalarni aniqlash; turli xarakterdagi jarayonlar uchun dialektika qonunlarining umumiyligiga asoslangan analogiyalar orqali ­pedagogik va ishlab chiqarish jarayonlari, pedagogik va texnik bilimlar o‘rtasidagi o‘xshashlik va farqlarni topishga ­, shuningdek, ­bilim va hodisalarni sintez qilish asosida nazariy tushunchalarni ­modellashtirishga o‘rgatish. har xil tabiat; talabalarga ilmiy fakt, kontseptsiya, nazariya, qonun va boshqalar haqidagi meta-mavzu bilimlari bilan ishlash usullarini ­, ilmiy tahlil usullarini o'rgatish [448].
Sanab o'tilgan vositalar kelajakdagi muhandis-o'qituvchilarning dialektik tafakkurini, muhandislik-pedagogik hodisalarni yaxlit ko'rish fazilatlarini rivojlantirishga yordam beradi, o'quv-pedagogik va ishlab chiqarish-texnikaviy jarayonlarni organik ravishda sintez qiladigan kasbiy va pedagogik muammolarni hal qilishda integratsiyalashgan yondashuvni amalga oshirishga yordam ­beradi . ­o'z-o'zidan ­tarkibiy qismlar , ­kasbiy-pedagogik mohiyatini ongli va chuqur tushunishga yordam beradi
kategoriyalar (tushunchalar, qonunlar, nazariyalar) o'z ichiga juda xilma-xil kelib chiqadigan tarkibiy qismlarni o'z ichiga olgan tizimlar sifatida, masalan, ta'lim, ­pedagogik va ishlab chiqarish-texnik.
Integrativ pedagogik faoliyatning maxsus uslubiy vositalari guruhi ­kompozitsion metodni amalga oshirish usullaridan iborat bo'lishi mumkin ­. Ushbu usul " integral bo'lishi kerak bo'lgan narsaning qismlari yoki elementlarini tartibga solish va birlashtirishni ..." o'z ichiga olishiga asoslanadi [107, p. ­190], ham falsafiy, ham ilmiy-pedagogik adabiyotlarda qo‘llaniladigan reduksionizm, integratizm va organizmni uning usullari qatoriga kiritish mantiqan to‘g‘ri. Bu holda reduksionizm tizimni oddiyroq qismlarga bo'lish bilan bog'liq operatsiyani anglatadi; integratsiya, aksincha, har qanday qismlarni bir butunga birlashtirish jarayonidir ; ­Organizm tizimni bo'linmagan bir butun sifatida tushunish momentini ifodalaydi. Falsafiy-ma'rifiy va tarixiy-pedagogik integrativ ­dasturlar, kurslar va boshqalarni yaratishda ­ushbu ­operatsiyalarni aktuallashtirish mumkin ; ­integratsiya muallifning ushbu qismlarning tarkibiy qismlarini yagona semantik-matn maydonida bog'lashga urinishida ifodalangan; Organizm falsafiy, tarixiy va pedagogik bilimlarning yaxlit tasvirini yaratishda ­o'z aksini topdi ­.
Shunday qilib, hozirgi vaqtda integrativ-pedagogik vositalarning etarlicha keng ­tarkibi mavjud bo'lib, ularni qo'llash tajribasi to'plangan, bu tegishli tizimlashtirish va umumlashtirishni talab qiladi. Yana bir bor ta'kidlaymizki, integrativ vositalar rolini ­turli xil pedagogik "artefaktlar" bajarishi mumkin. Ularni integrativ vositalar darajasiga ko'tarishning ­asosiy mezoni - bu integrativ pedagogik ­natijalarni (mahsulotlarni) yaratish va shunga mos ravishda olish qobiliyatidir.­
6
-bob
_
6.1. Integrativ-yaxlit yondashuvning umumiy xususiyatlari



Pedagogikada tizimli, kompleks, tizimli-funksional, yaxlit va boshqa yondashuvlar qat'iy "o'rnashib oldi". Tizimli yondashuvning mohiyati pedagogik hodisalarni tizimlar va ularning atrof-muhit bilan tizimli aloqalari sifatida ko'rib chiqishdan iborat ­[30]. Integratsiyalashgan yondashuv ­“talaba shaxsining barcha jabhalariga maqsadli, tizimli va izchil tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatishni ­” nazarda tutadi [329, s. 104]. Tizimli-funktsional yondashuvning mohiyati, N. M. Talanchukning fikriga ko'ra, "pedagogik ­faoliyat o'qituvchi tomonidan ­pedagogik funktsiyalar tizimini amalga oshirish jarayoni sifatida qaralishidan iborat" [387, s. 137]. V. S. Ilyinni talqin qilishda yaxlit yondashuv "yaxlit, barkamol rivojlangan shaxs" ni shakllantirishga qaratilgan ­[171, p. 6].
Pedagogik adabiyotda "integratsion yondashuv" tushunchasiga ham o'rin berilgan ­. I. G. Eremenko buni "faktlarni yaxlit ko'rib chiqishni talab qiluvchi tadqiqot vositasi, unda alohida agregatlar dispersiya holatida emas, balki qismlarning murakkab birligi sifatida ochiladi" deb ta'riflaydi [139, s. ­219]. O'z navbatida, M. I. Maxmutov va L. A. Artemyeva integrativ yondashuvni psixologik-didaktik, aslida didaktik va tashkiliy-pedagogik xarakterdagi bir qator qarama-qarshiliklarni hal qilish usullaridan biri sifatida etakchi psixologik-pedagogik tushunchalarni sintez qilish g'oyasiga asoslaydilar. ­. Xususan, ­o‘quvchilarda bilim tizimi va yaxlit dunyoqarashni shakllantirish zaruriyati bilan fanni o‘qitishning o‘zida izchillik yo‘qligi o‘rtasidagi ziddiyat [263, b. 9-10].
Integrativ-yaxlit yondashuv (ICP) bu yondashuvlarning hech birini inkor etmaydi. Ularning barchasi 290 ni yechishda ishlatilishi mumkin
pedagogik integratsiya vazifalari. Masalan, tizimli yondashuv ­SDI ning tizim muhandisligi modelida aks ettirilgan. Integrativ ­-yaxlit yondashuv bevosita ushbu yondashuvlarning deyarli barcha elementlarini o'z ichiga oladi. Bu, birinchi navbatda, ­integral va yaxlit yondashuvlarga tegishli. Agar ularning birinchisi ko'proq darajada integral ­-yaxlit yondashuvning protsessual va texnologik jihatini ifodalasa, ikkinchisi - uning natijaviy ko'rsatkichlari ­. Biroq, PPI nafaqat ushbu yondashuvlarni (shuningdek, boshqalar) ­umumlashtirish natijasi emas , balki ­o'zining muhim xususiyatlariga ega bo'lgan sifat jihatidan yangi shakllanishdir. Ularning o'zagi asosan integrativ an'analarning mazmunli xususiyatlari bilan bog'liq bo'lgan qoidalardan iborat :­

1. 
   - bu dunyo tarkibiy qismlarining, shu jumladan u haqidagi bilimlarning, uning qismlarida mavjud bo'lgan va unga tushirib bo'lmaydigan garmonik yaxlitlikni olish yo'li bilan harakatlanishining har tomonlama kirib boradigan jarayoni . ­Ushbu qoidadan "hamma narsada hamma narsa!" formulasi bilan ifodalangan chuqur integratsiya g'oyasi kelib chiqadi. U dunyoni ­barcha moddiy, energiya va axborot hodisalarining, shu jumladan sub'ekt-ob'ekt munosabatlarining o'zaro bog'liqliklari va o'zaro bog'liqliklarining ajralmas majmui sifatida tushunishga asoslanadi ­. Pedagogikaga kelsak, bu u yoki bu tarzda rivojlanishi, shakllanishi va shakllanishiga ta'sir qiluvchi barcha elementlar, hodisalar, ob'ektlar va boshqalarning o'zaro ta'sirining "ansambl ta'siri" ning "shaxsiy oqibatlarini" hisobga olish zarurligini anglatadi. shaxsning ­maxsus tashkil etilgan pedagogik faoliyat jarayonida . Xuddi shu g'oya ­jami pedagogik faoliyatning barcha ishtirokchilarining munosabatlarini, shu jumladan ­shaxslararo aloqalardan tashqariga chiqadigan munosabatlarni uyg'unlashtirish zarurligini keltirib chiqaradi . ­Masalan, ­kasb-hunar maktabi sharoitida inson va mashina o'rtasidagi, inson va kasb o'rtasidagi munosabatlar muammosi alohida ahamiyat kasb etadi ­. Xuddi shu g'oyadan kelib chiqadigan bo'lsak, o'qituvchilar , o'quvchilar, turli to'garaklar rahbarlari, turli tashkilot va korxonalar vakillari , ota-onalar va boshqalarni ­birlashtirgan yagona pedagogik ­jamoani, iloji bo'lsa, yaxlit ijtimoiy , ishlab chiqarish va pedagogik jamoani ­yaratish zarurati ­. kelib chiqadi.
   

Umuman olganda, pedagogik darajadagi chuqur integratsiya g'oyasi pedagogik hayotning barcha jabhalarini qamrab oladigan keng qamrovli integratsiya aloqalari va munosabatlar tizimini shakllantirishni o'z ichiga oladi: ta'lim, ta'lim va ishlab chiqarish, ishlab chiqarish, maktabdan tashqari va ta'lim, ilmiy va pedagogik ­, ijtimoiy ­va pedagogik. Demak, ikkinchi holda, ­agar mikrorayon muhitini pedagogiklashtirish, o'quv jarayonini psixologiyalashtirish ­, maktab hayotini demokratlashtirish, estetik ­va sport va sport madaniyatini yaratish kabi shart va vositalar mavjud bo'lsa, chuqur integratsiya g'oyasi amalga oshirilishi mumkin. dam olish maskanlari, ma'naviyat markazlari, ota-onalar, ijtimoiy-pedagogik muhitning manfaatdor vakillari bilan samarali ishlashni tashkil etish. Madaniy -ma'rifiy, gumanitar-pedagogik markazlar va insonni ijtimoiylashtirish va kasbiylashtirishning boshqa innovatsion shakllari ­chuqur integratsiya g'oyasini amalga oshirishga o'z hissasini qo'shishi mumkin ­.

2. 
   Butunlik har bir alohida komponentni o'z mohiyatiga ko'ra, o'ziga asoslanib belgilaydi. Ushbu qoida ­integratsiya jarayonida yaxlitning ustuvorligi g'oyasini yaratadi ­, bu butunni ­uning qismlarini boshqaradigan, bir vaqtning o'zida ­ma'lum bir ixtisoslashuvi bilan ajralib turadigan tirik, rivojlanayotgan organizm sifatida tasavvur qilish imkonini beradi. va ­bu butundan funktsional o'zaro bog'liqlik. Butunlikning ustuvorligi g'oyasidan bir qator pedagogik oqibatlar kelib chiqadi:
   

• 
  Butunlik - bu ­shaxsning suprabiologik qismi sifatidagi shaxs emas, uning funktsiyasi (raqobatbardosh ishchi) emas , balki biron bir bilim tizimi yoki ta'lim jarayonining elementi emas, balki yuqorida aytib o'tilganidek, ­o'zining barcha boyliklarida olingan shaxsdir. ­aloqalar va munosabatlar .. Shunday qilib, SDI ning boshlang'ich va yakuniy "nuqtasi" shaxs ekanligi e'tirof etiladi.
  
• 
  Inson shakllanishi, rivojlanishi va shakllanishining barcha tomonlari ­- ma'naviy, aqliy va jismoniy - ularning uzviy birligida hisobga olinishi kerak; hech bir tomonning rivojlanishi kerak emas
  

boshqa birovning hisobidan yoki undan ham ko'proq birovning zarariga amalga oshirilgan. Ko'rib chiqilayotgan g'oyani amalga oshirish vositalaridan biri eng oddiy, birinchi qarashda qoidaga amal qilishdir: qismlardan oldin butunni o'rganish ­[204]. Muayyan o'zgarishlar bilan bu qoida I. G. Pestalozsi, L. V. Zankov, V. V. Davydov pedagogikasida o'zini namoyon qildi. Biroq, haqiqatda o'qitishning deduktiv usuli o'qituvchi uchun ham, talaba uchun ham juda qiyin, lekin ayni paytda bunday o'qitish juda konstruktivdir ­. Buni, xususan, P. D. Uspenskiyning gimnaziyadagi "Levers" mavzusini o'rganish haqidagi xotiralaridan yuqorida keltirilgan parchadan dalolat beradi : butunning ustuvorligi haqidagi ezoterik g'oya bilan yoritilgan eng oddiy texnik ob'ekt, ­hamma narsaning birligining ramziy ifodasiga aylanadi [405]. Ushbu qoidani yangilashning o'ziga xos vositasi ­o'quv materialini o'zlashtirishning kompozitsion usuli bo'lishi mumkin . Tasviriy san'atni ­o'qitishda qo'llaniladigan ­bu usul, agar u mos ravishda o'zgartirilsa, juda keng ta'lim ­funktsiyalarini bajarishi mumkin. Masalan, kompozitsion metod elementlari kasb-hunar ta'limi o'qituvchisining umumiy pedagogik tayyorgarligining uch bosqichli tuzilmasini qurishda qo'llanilgan .­

3. 
   Butun yoki uning qismlari (butun va uning qismlari) tashqi yoki ichki bo'g'inlarini chuqurlashtirish (kengaytirish) garmonik muvozanat qonunini buzish orqali amalga oshirilmasligi kerak, unga ko'ra hamkorlik qiluvchi qismlar o'rtasidagi muvozanatli munosabatlar faqat genetik jihatdan saqlanib qolgan taqdirdagina mumkin ­. ular asosida shakllanish jarayonida asl xususiyatlar holistik neoplazmalar ­. Bu pozitsiya dunyoni o'zaro bog'langan va o'zaro ta'sir qiluvchi ob'ektlar to'plami sifatida emas, balki turli xil sifatli mavjudot shakllarining birgalikda yashashiga imkon beruvchi dinamik to'plam sifatida talqin qilish g'oyasiga o'xshaydi. Bu pozitsiya ma'lum darajada ­nuqtai nazarga mos keladi, unga ko'ra "yagona markazga" ega bo'lmagan polifonik yaxlitliklar mavjud [124, p. 283]. Ushbu g'oyaning eng muhim pedagogik natijasi shundaki, SDI hamkorlik qiluvchi komponentlar o'rtasidagi ziddiyatlarni bartaraf etishga emas, balki ularning o'zaro moslashishiga olib kelishi kerak. Masalan, bu indi- 293 ning integratsiyasiga tegishli
   

vizual va kollektivistik, gumanistik va texnokratik ­, an'anaviy va innovatsion ta'limotlar va tushunchalar, shuningdek, pedagogik madaniyatlar o'rtasidagi munosabatlar.
Aytilganlardan ko'rinib turibdiki, hamkorlik kategoriyasi integrativ-yaxlit yondashuvning muhim dominantini ifodalaydi. Global ma'noda ushbu toifa juda murakkab kontseptual shakllanishdir, jumladan:
a) insonning tashqi dunyo bilan hamkorligi - tabiat, jamiyat ­, makon va boshqalar;
b) boshqa odamlar bilan hamkorlik qilish;
v) o'zi bilan hamkorlik qilish;
d) madaniyatlar, tillar, ilmiy tizimlar, turli ruhiy olamlar hamkorligi va boshqalar.
Hamkorlikning barcha sanab o'tilgan turlari qaysidir ma'noda ta'lim muhitida o'z aksini topadi. Shu bilan birga, pedagogik hamkorlikning o'ziga xos turlarini ­ajratib ko'rsatish mumkin ­- o'quvchilarning tarbiyachi bilan, o'quvchilarning o'quvchilar bilan, tarbiyachilarning pedagoglar bilan hamkorligi.
Pedagogik hamkorlikning barcha turlari muhim ahamiyatga ega, ammo ­ular orasida o'quvchi va tarbiyachi o'rtasidagi munosabatlar asosiy o'rinni egallaydi. Bu munosabatlarning mohiyati A.Maslouning mashhur pozitsiyasida ifodalanadi, unga ko‘ra “o‘qituvchi odamga o‘ziga xos bo‘lgan narsani ochib berishga yordam berishi, uni boshqalar o‘ylab topgan shaklga siqib chiqarmasligi kerak” [261, b . ­72]. Ammo shuni ta'kidlash kerakki, inson o'zining birinchi kunlaridanoq o'zidan oldin va undan mustaqil ravishda rivojlangan "o'stirilgan" dunyoga keladi. Individual faoliyat va individual ong mos ravishda ­jamoaviy faoliyat va jamoaviy ongdan kelib chiqadi . Shunday qilib, individual ong "jamoaviy vakillik ­" (E. Dyurkgeym), "jamoaviy ongsizlik" (K. Yung), "jamoa ­ong" (L. S. Vygotskiy) ga asoslanadi . ­Va zamonaviy G'arb olimlari, ­odatda, inson miyasi uning generatori emas, balki faqat fikrni qabul qiluvchisi, deb hisoblashadi. " Miyaning o'zida ­faqat eng oddiy fikrlar tug'ilishi mumkin , ammo g'oyalar, modellar va loyihalar ­tashqaridan keladi - shunchaki sozlang, qabul qiling va amalga oshirishga yordam bering" [62, s. 9].
Demak, A.Maslou tezisiga to‘liq qo‘shilish qiyin. Boshqa tomondan, undagi ochiq haqiqatni ko'rmaslik mumkin emas: odamni ­oldindan belgilangan doiraga qo'yib bo'lmaydi. Ko'rib chiqilayotgan qoidaning ­chuqurroq evristik ma'nosi ­o'quvchining bo'lish huquqini tan olishdir . "Egalik va borliq", deb yozgan edi
E. Fromm, inson mavjudligining ikkita asosiy usuli bo'lib , ulardan birining ustunligi ­odamlarning individual xususiyatlari va ijtimoiy xarakter turlarining farqlarini belgilaydi . ­45]. Agar “yagona maqsadi ko‘proq narsaga ega bo‘lish va ko‘proq foydalanish bo‘lgan” shaxs “narsaga aylanadi va shaxs bo‘lishni to‘xtatadi” [425, s. 247], demak, ekzistensial shaxs uchun "barcha imkoniyatlarning o'sishi va rivojlanishi ­uning barcha sa'y-harakatlari bo'ysunadigan maqsaddir" [425, p. 75]. Boshqacha qilib aytganda, bunday odamning maqsadi o'zini o'zi bo'lishdir, unga mos keladigan o'zini o'zi anglash faoliyatisiz erishib bo'lmaydi. Ikkinchisi, o'z navbatida, ­qanchalik samarali amalga oshirilsa, hamkorlik yo'nalishlarining soni shunchalik ko'p bo'ladi. O'z-o'zini anglash hech qanday tarzda insonning o'zi bilan hamkorligi bilan cheklanib qolmaydi. Hech bo'lmaganda ­, "tarbiyachi - o'quvchi" yo'nalishi bo'yicha hamkorlik qilish ­kerak. Biroq, bu etarli emas: o'qituvchi shaxsni "ahamiyat, ramziylik , me'yoriylik " bilan to'yingan dunyo bilan hamkorlikka ­"bog'lamasdan" "insonga o'ziga xos narsalarni ochib berishga yordam bera olmaydi". ­...” [160, b. 13].
Umumjahon (supra-individual) va shaxsiy (individual) borliq chiziqlari kesishmasida bo'lgan holda ­, shaxs bir vaqtning o'zida ­jamoaviy va individual sub'ekt sifatida harakat qiladi. Kollektiv sub'ekt sifatida, inson N. K. Rerich ­va E. I. Rerich "jaholatning o'lik singlisi" deb hisoblagan o'zligini yo'qotishda to'xtamasdan, boshqa odamlar bilan qo'shilishga intiladi. ­“Yurak ­,” yana taʼkidlaydi ular, “fidokorona yashaydi. o‘zini o‘ylamay, kelajak haqida qayg‘ursa, yurak kuchli bo‘ladi” [345, b. 109]. Keltirilgan ­mulohazalar E.Fromm nuqtai nazariga birmuncha yaqin, unga koʻra ­“barcha madaniyatlarda har doim bitta savol bor: ajralishni qanday yengish kerak, qanday qilib birlikka erishish, qanday qilib ­oʻz nuqtai nazaridan chetga chiqish kerak. shaxsiy hayot va birlikni toping" va "berish" insonning "kuchning eng yuqori ko'rinishi" deb e'lon qilinadi ­[423, s. 9, 17].
Shaxs individual sub'ekt sifatida harakat qilib, ­o'zi uchun, o'z shaxsiyligi uchun, boshqalardan ajralishga intiladi. Va agar jamoaviy sub'ekt rolida odam takrorlanadigan , takrorlanadigan va ma'lum ma'noda o'lchanadigan bo'lsa , u holda individual sub'ekt darajasida u noyob , takrorlanmaydigan va o'lchovsizdir . Bunday qarama-qarshiliklar inson mavjudligining ko'rib chiqilayotgan tekisliklarining bir-biridan mustaqil, parallel mavjudligiga sabab bo'lmasligi ­muhimdir ­. Bu qarama-qarshiliklar uning rivojlanishi, shakllanishi va shakllanishi jarayoniga faqat paradoks momentini kiritadi: inson ­umuminsoniy (supraindividual) borliqning qadr-qimmatini o'zlashtirmasdan turib, o'zini to'liq ochib bera olmaydi, individualligini ko'rsata olmaydi; lekin o‘z borlig‘ining murakkabligini o‘zlashtirmasdan turib buni amalga oshirib bo‘lmaydi ­[161].
Shunday qilib, integrativ-yaxlit yondashuv pedagogik hodisalarni yaxlit shakllanish sifatida ko'rib chiqishni o'z ichiga oladi, ular quyidagi qoidalar bilan tavsiflanadi:
• protsessual va natijaviy tomonlarning birligi, ­universallashtirish va uyg'unlashtirish jarayonlari;
• hamkorlik qiluvchi qismlarning bir-birining hisobiga emas, balki bir-birining foydasiga oʻzaro oʻzgarishi (“tirik organizmdagidek... hamma narsa ­boshqasida aks etadi, bu boshqasi esa hamma narsani oʻzida aks ettiradi” [161, b. 68]);

• 
  hamkorlik qiluvchi komponentlar o'rtasida umumiy aloqa nuqtalarining mavjudligi ­borliqning qarama-qarshi, ba'zan bir-birini istisno qiluvchi tomonlarining birgalikda mavjudligi bilan to'ldiriladi;
  
• 
  yaxlitlikning ustuvorligi g'oyasi polisentrizm g'oyasi bilan uzviy bog'liq bo'lib ­, tizim yaxlitligidan uning elementlariga qadar alohida sabab-oqibat munosabatlari yo'qligini tan oladi [252].
  

PPIni amalga oshirish jarayonida quyidagi vazifalarni hal qilish mumkin:
• shaxsning intellektual-ma’naviy, kognitiv-gnoseologik va jismoniy imkoniyatlarini maksimal darajada ochib berish ;­
• shaxsning ichki imkoniyatlarini o‘z-o‘zini ochish va o‘zini-o‘zi ro‘yobga chiqarish uchun sharoit yaratish ;­
• tub ijtimoiy-iqtisodiy o'zgarishlar sharoitida insonga hayot mazmunini aniqlashda yordam ko'rsatish;
• o‘quvchilarda fundamental hayotiy va fuqarolik qadriyatlarini , milliy-davlat qadriyatlari ustuvorligiga asoslangan ongni shakllantirish ;­
• vatan taqdiri uchun mas'uliyatni, ­o'z mamlakati qonunlari va konstitutsiyasini hurmat qilishni tarbiyalash;
• madaniy va nasl-nasabni tarbiyalash, o'z xalqining madaniy va mehnat an'analarini o'zlashtirish ;­
• turli madaniyat va mentalitet vakillari bilan ishlash ko‘nikmalarini shakllantirish ;­
• hamkorlik, muloqot qilish, muvozanatli insoniy munosabatlarni samarali qurish qobiliyatlarini rivojlantirish ;­
• guruhda, jamoada ishlashga qaratilgan munosabatlarni rivojlantirish;
• ichki erkinlikni rivojlantirish (emansipatsiya), o'z- ­o'zini ob'ektiv baholash va xatti-harakatlarni o'z-o'zini tartibga solish, o'zini o'zi qadrlash, o'zini o'zi hurmat qilish, fikrlashga tayyorlik va qobiliyat va boshqalar.
integral-yaxlit shaxs paydo bo'lishi kerak . ­Kasb-hunar ta'limi sharoitida ­PPIni amalga oshirish universal-sintetik bilim va universal-funktsional faoliyatga ega bo'lgan "integral profil" mutaxassisini shakllantirishga olib kelishi mumkin ­. Universalizm "bilim va faoliyatni organik ravishda integral va organik ravishda o'zaro bog'langan ... tizimlarga sintez qilish sharti bilan" mumkin bo'lganidan kelib chiqib, "integral profil" mutaxassisi "universal va sintezator" deb taxmin qilish mumkin. bilim sohasi va faoliyatda» [491, b. 24].
Bunday mutaxassisning integrativ-yaxlit talqini ­quyidagi qobiliyatlarning tan olinishini aniqlaydi:

• 
  o'tmish tajribasini bugungi kun bilan bog'lash, o'z harakatlarining oqibatlarini oldindan ko'ra bilish, shaxsiy va jamoat ­manfaatlari o'rtasidagi munosabatlarni uyg'unlashtirish;
  
• 
  milliy va umuminsoniy madaniyat tomonidan ishlab chiqilgan axloqiy va mehnat tajribasi talablariga muvofiq harakat qilish;
  
• 
  turli xil ruhiy va psixologik muammolarni engishga tayyor bo'lish ;­
  
• 
  ijtimoiy va ishlab chiqarish munosabatlari tizimida, umuman zamonaviy texnik va texnologik rivojlanish tendentsiyalari tizimida va muayyan turdagi ­kasbiy faoliyat doirasida o'z "men" ni to'liq amalga oshirish;
  
• 
  bilim, ko'nikma va ko'nikmalarning standart blokidan samarali foydalanish va bir vaqtning o'zida kasbiy faoliyatning barcha zarur tarkibiy qismlarini, shu jumladan normativ tasdiqlangan va individual ­faoliyat usullari elementlarini birlashtirishni uyg'un ravishda sintez qilish;­
  
• 
  dinamik o'zgaruvchan ijtimoiy ­ishlab chiqarish va texnik va texnologik vaziyatga moslashuvchan munosabatda bo'lish.
  

Integrativ-yaxlit yondashuv maqsadlariga erishishda ­integrativ-pedagogik faoliyatning yuqoridagi deyarli barcha vositalaridan foydalanish mumkin. Muammoli, kontekstli , hayotiy ta'lim shakllari, usullari va texnologiyalari, shuningdek, ­"yaxlit maktab" ning ta'lim vositalari [494] ularga ­muhim qo'shimcha bo'lishi mumkin:­

1. 
   tajriba va tabiatni bilish orqali o'rgatish . ­Ko'rib chiqilayotgan kontseptsiya tarafdorlarining fikriga ko'ra , inson tanasi maxsus psixofiziologik holatlarda ­ong, miya va barcha hayotiy potentsiallarning faoliyatini yaxshilash uchun tabiiy qobiliyatga ega . Zamonaviy tadqiqotlar, masalan, ­ong faoliyatidan keyin o'z-o'zini anglash, o'z ­-o'zini bilish faoliyati davri kelganda , inson ongining muqobil variantlari - "sof" ong mavjudligi mumkinligini isbotladi . ­Shunday qilib, faoliyat va dam olish o'rtasidagi, ong va o'z-o'zini anglash o'rtasidagi va agar uzoq davom etadigan bo'lsak, ta'lim va o'z-o'zini tarbiyalash o'rtasidagi uzoq vaqt davomida deyarli antagonistik bo'lib tuyulgan qarama-qarshiliklar "olib tashlanadi" .­
   
2. 
   og'zaki bo'lmagan ta'limning ideal shakli sifatida ishlatish . ­Pedagogik meditatsiya ­butun shaxsning rivojlanishiga yordam beradi (bosh, yurak, qo'llar). Masalan, yogislarning transsendental meditatsiyasidan foydalanish haqida gapirish mumkin ­- Ayurveda (hayot fani), bu erda markaziy o'rinni aql va tana, ­aqliy va jismoniy salomatlik o'rtasidagi chuqur bog'liqlikni tan olish egallaydi. ­Transsendental meditatsiyaning shartlaridan biri ­shundaki, inson o'z hayotini tabiat bilan uyg'unlikda quradi, bu, xususan, o'zini o'zi bilish orqali tashqi dunyoni bilishni anglatadi. Inson o'zini bilsa, dunyoni biladi. Inson dunyoning ob'ektivligini yo'q qilib, uning sirlarini to'g'ridan-to'g'ri tushunadi, bu ham uning sirlari. Boshqacha qilib aytganda, ­tabiatning o'z-o'zini tashkil etishining har tomonlama kirib boradigan dinamikasi shaxsning sub'ektivligini o'z ichiga oladi.
   
3. 
   Maktab hayotidan qo'rquvni, tajovuzkor munosabatni yo'q qilish, o'quvchilarga erkin aqliy rivojlanish imkoniyatini berish ­. Qo'rquv nafaqat insonning irodasini, balki ­butun qobiliyatini ham falaj qiladi. An'anaviy maktabda ta'limning yuqori sifatiga tashqi munosabat bilan maktabni yanada insonparvar qilish zarurati o'rtasidagi ziddiyat hal qilinmagan . ­Integral maktabga quvonch, muvaffaqiyat va ijodkorlik sig'inishi kiritiladi.
   
4. 
   Ikki tomonlama malaka olish imkoniyatini ta'minlash ­- umumiy ta'limdan tashqari, o'rta maktab o'quvchilari hunarmandchilik va texnik (politexnika) ta'lim oladilar : o'quv dasturlari ­Yerda tinchlikni saqlash, ekologiya, ­inson salomatligi va boshqalar bilan bog'liq ijtimoiy-siyosiy mavzularni o'z ichiga oladi.­
   
5. 
   Bilimga chanqoqlikni, qiziquvchanlikni, bilimning yuqori sifati va muvaffaqiyat tajribasini uyg'otadigan o'qitish shakllari va usullaridan foydalanish ­: spiral o'quv dasturi, yaxlitlik printsipiga eng mos keladigan loyihaga asoslangan ta'lim, integratsiyalashgan o'quv ­fanlari, tabaqalashtirilgan yondashuv. talabalarga ­ularning individual ehtiyojlariga muvofiq, faol tinchlik va osoyishtalik, mehnat va dam olish va boshqalar uyg'unligi ­. Shuningdek, o'qituvchilar jamoalari tomonidan mashg'ulotlar o'tkazish ko'zda tutilgan.
   

2. 
   Integrativ-yaxlit yondashuvning kategorik sohasi
   
   
   
   

Sivilizatsiya tarixi - bu ­insonning omon qolishi bo'yicha cheksiz tajriba: jismoniy, axloqiy, tur. Evolyutsiya jarayonida sinkretik yaxlit, uyg'un turdan qisman, "parchalangan" mavjudotga aylangan odamning parchalanishi, " ­parchalanishi" jarayoni sodir bo'ldi" [423].
shaxsning yaxlitligiga halokatli ta'sir ko'rsatgan va ko'rsatmoqda . ­Xususan, bu erda bir vaqtning o'zida insonning o'zi bo'lgan mehnat taqsimoti muhim rol o'ynadi ­. A. N. Leontievning to'g'ri ta'kidlashicha, "inson hayotining ma'lum bir bosqichda vujudga kelgan "parchalanishi" ichki, aqliy faoliyatni amaliy faoliyatga qarama-qarshi qo'yishga olib keldi ­va ular o'rtasida bo'shliq paydo bo'ldi" [242, b. 261].
Keyinchalik butun bir qator parchalanish "sakrashlari ­" sodir bo'ldi. Natijada XXI asr boshlari. inson yaxlitligini tiklash uchun to'g'ri yo'lni ko'rsatishi mumkin bo'lgan diqqatga sazovor joylarni qidirish bilan bog'liq savollarning mavjudligi bilan tavsiflanadi. Parchalanish ­insoniyat mavjudligining global muammosiga aylanib bormoqda va ­tobora xavfli shakl va o'lchamlarni egallab bormoqda. Bugungi kunda inson "men"ining parchalanishining umumiy jarayoni deb atash mumkin bo'lgan hodisa mavjud. E. Frommning so'zlarini biroz o'zgartirgan holda, zamonaviy inson "qabul qiluvchi odam ", "ekspluatatsiya qiluvchi odam", "jamg'irchi odam ­", "bozor odami" ga bo'linganligini ta'kidlash ­mumkin . ­Samarali yo'naltirilgan odam ­- bu zamonaviy zamonning o'ziga xos utopiyasi, eng yaxshisi, ­kelajak odamining loyihasi.
Insonning parchalanishi uning munosabatlari va aloqalarining deyarli barcha sohalarini qamrab oldi. Atrofdagi dunyo tobora ­begonalashish va uyg'unlik tendentsiyalari bilan ajralib turadi - inson tabiat bilan, inson inson bilan, inson texnika bilan... Ayniqsa, xavfli tarozilar ­insonning insondan uzoqlashishiga olib keladi. "Tabiiy qonun" (barchaning hammaga qarshi urushi, mavjudlik uchun kurash)ning Hobbes-Darvin paradigmasi "muqobil bo'lmagan ­", umuminsoniy qadriyat sifatida taqdim etiladi. Ammo insoniy munosabatlarning eng muhim sohasi - bu uning o'ziga bo'lgan munosabati, insonning o'zini o'zi identifikatsiya qilish sohasi . "Qisman" odam ­"g'ayriinsoniy, nozik, g'ayritabiiy va g'ayrioddiy istaklarning ixtirochi va hisoblovchi quliga" aylanish uchun o'zining "menligi" dan ajralishga tayyor . ­352]. Parchalanish bilan birga uning sublimativ ekvivalenti ham harakat qiladi - moslashuv va konformizm jarayonlari bilan ifodalangan kvaziintegratsiya . ­Tajriba yana bir bor shuni ko‘rsatdiki, na siyosiy, na iqtisodiy inqiloblar insonni “aql olib bora olmaydi”. Bugun aqlli odam o'z nomini har qachongidan ham oqlamaydi . ­Hozirgi vaqtda ­"mavjud odamni yanada oqilona, uyg'unroq, tinchroq mavjudotga aylantirishdan" muhimroq narsa yo'q [424, s. 251].
Lekin buni qanday qilish kerak? Qanday qilib "bo'lingan" odamni birlashtirish kerak ­? Bu savollarga javob izlab olimlar yana pedagogikaga murojaat qilishadi. Ma’rifatparvarlikning mashhur “Ta’lim ­hamma narsaga qodir!” kredosi yangilanmoqda. Ammo taxmin qilingan vositaning o'zi begonalashish va uyg'unlik jarayonlari bilan tavsiflanadi. Zamonaviy ta'limning parchalanish ­yo'nalishi namoyon bo'ladi [53, 439, 493, 494]:
a) madaniyatning organik qatlamidan ajratilgan, bilimga haddan tashqari yuklangan shaxs turi bo'lgan ochiq scientizmda;
b) ta'lim jarayonini texnokratlashtirish, inson mohiyatining machinokratiyasiga olib keladi;
v) funksionalning muhimdan ustunligi ( ­"hozirgi moment"ga moslashish);
d) tarbiyachi va o'quvchilar, kattalar va bolalar o'rtasida tushunmovchilik (avlodlarning begonalashishi);
e) maktabni ijtimoiy tanlanish va shaxsiy-psixologik segregatsiya laboratoriyasiga aylantirish ( ­odamlar munosabatlaridagi begonalashish va disgarmoniya jarayonlarini qayta ishlab chiqarishni yo'lga qo'yish);
f) ekstremal antropotsentrizmda - na o'tmish ­, na kelajak, na o'zgalar, na o'zi oldidagi mas'uliyatni tan olmaydigan shaxsni yaratuvchi "qirg'siz insonparvarlik".­
Ta'lim darajasida kvazi-integratsiya ham o'zini his qiladi ­, bu pedagogik jarayonni tashkil etishning barcha shakllarida ­- o'quv-munosabat, o'quv ­-mazmun, o'quv-texnologik shakllarda namoyon bo'lishi mumkin.
Yuqoridagilardan kamida ikkita xulosa kelib chiqadi. Birinchisi , ta'limning ­umumiy parchalanish jarayoniga "loyiq hissa" qo'shishi bilan bog'liq . ­Ikkinchi xulosa: ­pedagogik integratsiyaning insonga yo'naltirilgan paradigmasini ishlab chiqish kerak ­. Bu, shubhasiz, ilgari ko'rib chiqilgan organik paradigma bo'lib, uning mahsuli inson o'zining aloqalari va munosabatlarining barcha boyligida qabul qilinadi, eng oliy maqsad uning "butun", "barqaror" mohiyatini tiklashdir.
Tizim muhandisligi paradigmasida ustun o'rinlarni ­tizimli yondashuvning uslubiy va kontseptual qadriyatlari egallaydi ­, bunda faol printsip rolini o'ynaydigan qismlar, yaxlit ularning mahsuloti sifatida ishlaydi. Shunga ko'ra, "tizimli tadqiqotda ob'ekt ma'lum elementlar to'plami sifatida qaraladi, ularning o'zaro bog'liqligi ushbu to'plamning integral xususiyatlarini belgilaydi" [413, b. 410].
qismlarning o'zaro ta'siriga kamaytiradi . ­Butunlik unda passiv natija sifatida namoyon bo'ladi. Boshqacha aytganda, qismlar omilli, mustaqil o'zgaruvchining funktsiyalarini bajaradi; yaxlit natijaviy, bog'liq o'zgaruvchidir; o'zaro ta'sir ­ma'lum bir doimiydir. Shu bilan birga, o'zaro ta'sir jarayoni bir butunning shakllanishiga olib kelishi tabiiy, 302.
integratsiya. Masalan, M. N. Berulavaning pedagogik asarida integratsiya ­ta’lim mazmunining ­tarkibiy elementlarining o‘zaro ta’sirining jarayoni va natijasi sifatida , “ ­o‘quvchilar bilimining izchilligi va zichligi ortishi bilan birga keladi” [43, p. 6].
Ikki integrativ paradigmaning mavjudligi ko'p jihatdan ­bir-birini to'ldiruvchi va bir vaqtning o'zida bir-birini istisno qiladigan integratsiyaning kontseptual-kategorik maydonining ikki qatori mavjudligini belgilaydi. ­Tizim muhandisligi paradigmasining kontseptual qatori, ma'lumki ­, tizimli yondashuvning toifalaridan iborat: "munosabatlar", "munosabatlar", "o'zaro ta'sir", "tuzilma", "element", "komponent" va, Albatta, "tizim". Bu tushunchalarning barchasi ilmiy adabiyotlarda, shu jumladan ularning integrativ talqinida juda yaxshi yoritilgan.
Integratsiyaning organik paradigmasining kontseptual diapazoni va shunga mos ravishda ­integrativ-yaxlit yondashuvning eng muhim vositalar to'plami sifatida ­quyidagi integrativ sohalarga mos keladigan tavsifning bir necha darajalarini o'z ichiga oladi :­
• shaxs va tur ­mavjudot sifatida o'zi bilan integratsiyalashuvi;
• shaxsning (shaxsning) boshqa odamlar bilan integratsiyalashuvi;
• insonning tabiat bilan integratsiyalashuvi;
• insonning texnologiya bilan integratsiyalashuvi;
• insonning madaniyat, san'at bilan integratsiyalashuvi.
Har bir daraja ma'lum kontseptual shakllanishlarga mos keladi ­. Demak, ularning birinchisi “o‘z-o‘zini anglash”, “o‘z-o‘zini identifikatsiya qilish”, “mavjudlik”, “borliq” kabi toifalarga eng yaqindir. Ularning barchasi u yoki bu jihatdan yaxlit shaxs bo‘lish maqsadlariga xizmat qiladi. - samarali yo'naltirilgan shaxs ­. Masalan ­, "shaxsiy o'zini o'zi anglash" tushunchasi to'g'ridan-to'g'ri odamning o'z "yo'li" dan o'tish jarayonini aks ettiradi, bu esa uni aynan o'zi kabi shakllantiradi. Ro'yxatda keltirilgan toifalarning parchalanish antipodlari ­- bu muvofiqlik, moslashish, egalik qilish tushunchalari ­.
jonli, organik tabiatni qanchalik to'g'ri aks ettira oladi. Yuqorida ­ta’kidlanganidek , integratsiyalashgan tadqiqotlarda ­shaxsni kibernetlashtirilgan agregatga (bu ko‘pincha tizimli matnlarda uchraydi) emas, balki kibernetlashtirilgan ­agregatni shaxsga o‘xshatishini ta’minlash zarur . ­Bir so'z bilan aytganda, ICP o'z potentsialini faqat turli darajadagi ahamiyat va umumlashma antropomorflashtirilgan lug'atdan faol foydalanish sharti bilan amalga oshirishi mumkin ­. Inson mavjudligi va insoniy munosabatlar amaliyotida eng muhim rol o'ynaydigan bunday tushunchalarni ajratib ko'rsatish uchun asoslar mavjud ­. Shunday qilib, biz ikkita toifali juftlikni ajratamiz ­: protsessual (sevgi, hamkorlik) va natijaviy ­(uyg'unlik, organik sintez). Ularning barchasi ham integrativ topshiriq, ham pedagogik yo'nalish bilan tavsiflanadi, ular shaxsga eng to'g'ridan-to'g'ri munosabatda bo'lishi mumkin, ya'ni ular shaxsiy ekvivalentni o'z ichiga oladi.