Pedagogik diagnostika

Тизимлилик - ўрганилаётган ҳодиса ва жараёнларни бирор белгилари асосида таснифлаш, тасаввурлар, тушунчалар ва қонуний алоқаларни ўрнатиш, концепциялар, назирияларни шакллантириш орқали муайян тартибга солиш жараёни
Танқидийлик – ўрганилаётган муаммога турли нуктаи назардан баҳо бера олиш, тажриба натижаларининг ҳаққонийлигини таъминлаш билан фаразлар ва назарияларни узлуксиз текшириб бориш, мабодо, олинган янги натижаларга мос келмаса, улардан воз кечиш хусусияти билан тавсифланади.
Шундай қилиб, педагогик диагностикада илмий тафаккур тадқиқотнинг бошланғич нуқтасини белгилашда объективлик, изчиллик, аниқликни нозик, эҳтиёткорона кўллашни талаб этади, илмий фаразларни тўғри танлашни, тажриба натижалари, назарий хулосаларни танқидий текшириб кўришни ва албатта, тизимлиликни тақозо этади. Бошқача айтганда, тадқиқотчининг методологик маданиятини шакллантиришда рефлексия – хусусий илмий фаолиятини таҳлил қилиш кўникмаси асосий ўрин тутади.
Юқоридаги фикрлар турли фан соҳалари буйича тадкикот олиб борувчиларга тегишлидир, аммо педагогик диагностикада тадқиқотчи ўзига хос баъзи бир хусусиятлари билан фарқланади. Авваламбор, педагогик диагностикадаги изланишлар тадкикотчидан педагогик тажрибага эга бўлишни, педагогик жараённинг барча “икир-чикир”ларидан хабардор бўлишни талаб этади.Колаверса, педагогик муаммонинг долзарблиги респондентлар фикрига таянган ҳолда аниқланади. Бу жуда муҳим босқич ҳисобланади.
Педагогик диагностикада тадқиқотчи объектлар (ўқитувчи, тарбиячи, ўқувчи талабалар ва бошқалар) билан иш кўради ва педагогик тажриба-синов ўтказишда ундан эҳтиёткорлик талаб этилади, айниқса, ўқувчи-ёшлар қалбига, дунёқарашига, эркин фикрлашига синов давомида путур етмаслиги лозим. Педагогик воқеликни тўғри акс эттиришда тадқиқотчи соғлом фикр соҳиби бўлиш учун методологик маданиятни эгаллаши шарт”⁵
Тa’lim va tarbiya jarayonini самарали tashkil etish maqsadida foydalanadigan boshlang’ich ҳolat, педагогик бошқарув asosidir. Tarbiya тамойиллари - yo’l - yo’riq ko’rsatuvchi qoidalar qisoblanadi. Tarbiyadan ko’zlangan asosiy maqsad- har tomonlama ma’naviy rivojlangan, aqliy va axloqiy barkamol shaxsni shakllantirishdan iborat. Tarbiyaviy ish ma’lum maqsadni ko’zlovchi va uzluksiz davom etadigan jarayondir. Tarbiyaning ma’lum maqsadga qaratilganligi ёшлар тарбиясининг istiqbollarini ko’ra bilishдa yordam beradi.
Иnson paydo bo’libdiki, tarbiya jarayoni va тамойиллари mavjud. ^{Замонавий педагогик диагностикада таълим-тарbiya jarayoni shaxsni maqsadga muvofiq takomillashtirish uchun uyushtiriladi va tarbiyalanuvchining shaxsiga muntazam va tizimli ta’sir etish imkoniyatini beradi. Tarbiya jarayoni o’zaro bog’liq ikki faoliyatni - тарбияловчи va тарбияланувчи faoliyatini o’z ichiga oladi. Tarbiya jarayonida тарбияланувчиning ongi shakllana boradi, ҳis-tuyg’ulari va turli qobiliyatlari rivojlanadi, g’oyaviy, axloqiy, irodaviy, estetik xislatlari shakllanadi, tabiatga, jamiyatga ilmiy qarashlar tizimi tarkib topadi, jismoniy kuch-quvvatlari mustaqkamlanadi. Tarbiya jarayonida ёшларda jamiyatning shaxsga qo’yadigan axloqiy talablariga muvofiq keladigan xulqiy malaka va odatlar ҳosil qilinadi. Bunga erishish uchun ёшларning ongiga (Ta’lim jarayonida), ҳqissiyotiga (darsda va turli sinfdan tashqari ishlarda), irodasiga (faoliyatni uyushtirish, xulqni idora qilish jarayonida) tizimli va muntazam ta’sir etib boriladi.Tarbiyalash jarayonida bulardan birortasi (ongi, ҳissiyoti, irodasi) e’tibordan chetдa qolsa, maqsadga erishish qiyinlashadi.}
Замонавий педагогик диагностикада асосий йуналишлар ёшларга Vatan to’g’usini shakllantirish, ona tilimizga muхabbat uygotish, miliy qadriyatlarga hurmatni kuchaytirish, ezgulik timsoli bo’lgan ayolni ulug’lash, umuminsoniy qadriyatlarga, millatlararo totuvlik, bagrikenglik, dunyoviy ilmlarga intilish va ilg’or madaniyatni shakllantirish, dinning dunyoviylik bilan қarama-қarshi emasligini anglash, xuqo’qiy madaniyat- sog’lom dunyoqarashning mу’qim omili ekani to’grisidagigi ma’lumotlarni ko’paytirish, ma’rifatning shaxs intellektual saloqiҳatini oshirishdagi imkoniyatlari kengligini isbotlash kabi tamoyillarга таянади.
Мафкура - иnson ruhiyati, tafakkur va dunyoqarashini o’zgartiradigan kuchli vositadir. Uning g’oyalari xalqning ishonch - e’tiqodi, intilish va manfaatlari ifodasiga aylansa etarlicha samara beradi. Shuning uchun ham mafkura sohasidagi targ’ibot va tashviqot ishlarini, o’quvchilarning tushunchasi, aql - idroki va tafakkur darajasini inobatga olgan qolda marifiy yo’l va usullar orqali amalga oshirish taqoza etiladi.
Diagnostik tadqiq etishning umumмilлiy tamoyillari. O’qituvchining bilim saviyasi ma’naviyati jamiyatni harakatga keltiruvchi, taraqqiyotgga eltuvchi etakchi omillardan biridir. Yoshlarда insoniy fazilatlarни таркиб топтиришda Qur’oni Karim, Ҳadis илми, аждодларнинг маънавий мероси, педагогика ва психология, ҳамда замонавий билимларdan foydalanish mуҳимдир. Tarbiyada inson shaxsini oliy ijtimoiy qadriyat deb tan olish, har bir инсонning betakror va o’ziga xosligini hurmatlash, uning ijtimoiy huqo’qi va erkinligini ҳisobga olish lozim. Tarbiyani demokratiyalash - bu tarbiyani ma’muriy ehtiyoj va qiziqishlardan yuqori qo’yish, tarbiyachi va tarbiyalanuvchilar o’rtasida o’zaro ishonch, hamkorlik asosida pedagogik munosabatlar mohiyatini o’zgartirish demakdir. O’qituvchi o’quvchiga avvalgidek tarbiya ob’ekti emas, xuddi o’zi kabi sub’ekt deb qarashi darkor. Tarbiyaviy faoliyatni demokratiyalash va insonparvarlashtirish uning mohiyatini va mazmunini qayta tafakkur etishni ko’zda tutadi. Shaxsning rivojlanishi va o’zligini anglashni ta’minlaydi.
Ёшlarni Vatanimiz qadriyatlari, boy madaniyati bilan tanishtirish, madaniy va diniy bilimlarini egallashga bo’lgan talablarini shakllantirish, malakalarini oshirib, tobora boyitish, estetik tushunchalarni shakllantirish муҳим аҳамият касб этади. Xalqimizning ko’p asrlik qadriyatlarini ulkan boy va madaniy merosini chuqur bilmasdan, milliy o’zlikni anglash, milliy g’urur tuyg’usini qaror toptirish mumkin emas. U yaratgan madaniy boyliklar yoshlar tarbiyasida mO’qim vosita bo’lib xizmat qiladi. Buyuk mutafakkirlarning asarlari orqali O’quvchilar go’zal axloq, baxt, insof, poklik, meqr - shavqat, ota - onani hurmat qilish qoidalari qaqida keng tasavvurga ega bo’ladilar. Insoniylik - o’z tarkibiga insonning eng yaxshi axloqiy xususiyatlarini, do’stlik, ota - onaga sadoqatlilik, meqnatsevarlik, diyonatlilik kabi fazilatlarni hamrab oladi. Shu sababli insondagi eng yaxshi fazilatlar avloddan - avlodga ko’chib kelgan.
Diagnostik tadqiq etishning tarbiyaviy ta’sirlari va uzluksizlik йўналиши. Tarbiya ishida izchillik juda mуҳim. Tarbiyachi avvaliga bolalardan biror narsani talab qilib, so’n gra o’zi bu talabni unutib qo’ysa, bu qol tarbiyaga yomon ta’sir qiladi. o’qituvchi subutli, o’z lafziga sobit bo’lmog’i kerak. O’quvchilarga tarbiyaviy ta’sir ko’rsatishda izchillikka rioya qilish va bir xil talab qo’yish ^{muvaffaqiyat qozonishning eng mo’qim shartlaridan biridir. Tarbiya uzoq davom etadigan jarayon, unda ota - ona, o’qituvchi, jamoatchilik qatnashadilar. Shu sababli ularning ishida izchillik va davomiylik bo’lishiga rioya qilish kerak. Bu qoida tarbiyani amalga oshiradigan barcha bo’g’inlarni (oila, maktab, o’quvchilar jamoasi, maktabdan tashqari tarbiya muassasalari, keng jamoatchilikni) birgalikda ish ko’rinishlarini nazarda tutadi. Chunki tizimlilik faqat yoshlarni emas, balki aҳolining barcha qatlamlarini hamrab olishi kerak.}
Хулоса қилиб айтганда бугунги кунда мамлакатимизда замонавий педагогик диагностикага масалаларига қизиқиш катта. Ижтимоий ҳаёт давомийлиги ва фан ривожининг юқори поғонаси шахс камолотида ечими бирмунча қийин бўлган саволларни юзага чиқармоқда. Масалан, шахснинг маънавий киёфасини социокоррекция килиш масалалари, шахс тарбиясида вужудга келаётган иллатлар, нуқсонларнинг пайдо бўлиши, уларни бартараф этиш йўллари, методлари ва бошқалар. Табиийки, бу масалаларни ҳал этишда эскича ёндашувлар ёрдам бера олмайди. Педагогик диагностика ҳам амалиёт талабларидан ортда қолмайди ва ижтимоий қадриятларнинг ўзгариш қонуниятларига боғлиқ ҳолда ривожланади.
Биринчи навбатда янги методларни излаб топиш жараёни давом этмоқда, мавжудларини тубдан такомиллаштириш, илмий билиш мантиқини лойиҳалаш, тадқиқотлар самарасини оширадиган техникавий қурилмаларни яратишга эътибор қаратилган. Бошқа томондан, педагогик диагностиканинг илмий методологияси – чуқур назарий умумлашма, башоратлаш, фан стратегиясини ва унинг мавқеини ошириш жамият ислоҳотларига мос равишда амалда кенгаймоқда.
МАВЗУ ЮЗАСИДАН SAVOLLAR VA ТOPSHIRIQLAR