Pedagogikalıq sheberliktiń metodologiyaliq máseleleri. J o b a

Tema: PEDAGOGIKALIQ XIZMETTI ILIMIY SHÓLKEMLESTIRIW


Joba:
1. Pedagogikaliq texnika haqqinda túsinik
2. Oqitiwshiniń óz ruwxiy emotsional’ jaǵdayin basqariw texnikasi
3. Oqitiwshiniń sirtqi kelbeti
4.. Til hám sóylew. Sóylewdiń insan turmisi hám rawajlaniwindaǵi orni.
5. Sóylew mádeniyati haqqinda tusinik.
6. Muǵallimniń sózi pedagogikaliq sheberliktiń tiykarǵi qurali sipatinda.
7. Sóylew texnikasi.
P a y d a l a n g a n a d e b i y a t l a r
1. I.A .Karimov Yuksak mánaviyat- engilmas kuch. Toshkent 2008 y.
2. Barkamol avlod- O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. T-1997 y
3. Kadrlar tayyorlashning milliy dasturi. Toshkent-1997 y
4. Ózbekiston Respublikasi “ Tá’lim xaqidagi qonuni”. T-1997 y
5. Rubinskiy.V. Tárbiyaviy ish metodikasi. T-1991y
6. N.N.Azizxodjaeva “Pedagogik texnologiya va pedagogik maxorat” Toshkent 2003 y.
7. R.J. Ishmuhámedov Innovatsion texnologiya yordamida tálim samaradorligini oshirish yóllari Toshkent 2004 y
8. U.Seytjanova , T. Esemuratova, A. Dosxodjaeva, G. Matmuratova Pedagogikaliq sheberlik Nókis 2005 j.
9. U. Tolipov, M.Usmonboeva Pedagogik texnologiyaning tadbiqiy asoslari Toshkent 2006 y.
10. Z.Kurbaniyazova, T.T. Utebaev, J.S. Utepbergenov Pedagogik mahorat.Nókis 2008 j

Tayanish túsinikler

Texnika túsinigi, usillar, mimika, pantomimika, dem aliw, ses, dawis, tembr, diktsiya, ritmika.

1. Sheber muǵallimlerdiń jetiskenlikleriniń sirin úyrengenimizde olardiń qollanilatuǵin usillariniń sheber, aniq, qolayli iske asatuǵinliǵiniń, hár qiyli ámeliy shiniǵiwlardiń, jay qaraǵanda ápiwayi, lekin júdá túsinikli, sheshiliwine ańsat baratuǵin jollardiń kúshli taǵam menen taqlanǵanliǵiniń gúwasi bolamiz. Bunday nátiyjelerge erisiw arnawli uqipliliqlardiń járdeminde iske asadi: bul-oqiwshilardi bilim aliw xizmetine iytermelew, kerekli sorawlardi qoya aliw, kollektiv hám hár bir oqiwshi menen qatnas jasaw, baqlaw júrgiziw, kollektivti shólkemlestiriw, óziniń keyipin, dawisin, kórinisin, háreketlerin basqara aliw h.t.b. Makarenko: “Bala siziń qálbińizdi, pikirińizdi, sizdi bilgeni ushin emes, al sizdi kórgeni hám tińlaǵani arqali qabillaydi”, -dep jazadi.

Pedagogikaliq texnika muǵallim iskerliginiń ishki mazmuni hám oniń sirtqi sáwleleniwiniń birligin támiyinleytuǵin oǵada áhmiyetli pedagogikaliq sheberlik.
Solay etip, texnika bul-usillar jiynaǵi. Oniń qurallari-sóz hám qiymil háreket arqali qatnas jasaw. Pedagogikaliq texnika elementlerin biliw hám iyelew muǵallimge alda turǵan waziypalardi sheshiwdiń kerekli qurali bolip xizmet etedi.
«Pedagogikaliq texnika» túsinigi eki topar komponentti óz ishine aladi.:
1) Muǵallimniń óz minez-qulqin basqara aliw uqibi menen baylanisli komponentler: óz organizmin basqariw(mimika, pantomimika); emotsiyasin, kewil xoshin basqara aliw, sotsial-pertseptiv uqipliliq(diqqat, baqlawshiliq, ańlaw); sóylew texnikasi (dem aliw, dawisi, diktsiya, sóylew tempi).
2) Muǵallimniń jeke adamǵa hám kollektivke tásir etiw uqibi hám oqitiw-tárbiyalaw protsessiniń texnologiyaliq táreplerin aship kórsetedi. Olar didaktikaliq, shólkemlestiriwshilik, konstruktivlik, kommunikativlik uqiplarin, talap etiwdiń texnologiyaliq usillari h.t.b.
2. Baslawish muǵallimniń klass aldinda turip sóylewi onda ózine isenimsizlik, qorqinish, tartiniw, ata-analardiń, óz kásiplesleriniń «kóz aldinda» háreket etiwi muǵallimniń pikiriniń dúzilisinde, dawisinda, fizikaliq halatinda (ayaǵi dirildeydi, qoli qaltiraydi), psixikaliq jaǵdayinda (ersi kóriniw, ebeteysiz bolip kóriniw) ayqin kórinedi. Bunday jaǵdaylarǵa túspew ushin muǵallim hár bir saat aldinan ózi-ózine psixo-fizikaliq tayarliq jumislarin ótkeriw muǵallimge óz emotsional’ jaǵdayin basqariwǵa járdem berip, qorqiw, albiraw, tutliǵiw halatlarin jeńiwge alip keledi. Bunday kemshilikler álbette hár bir jas muǵallimniń basinan keshedi, lekin qorqiw shárt emes. Qáteshilik nuqsan emes, degen menen oni saplastiriwdi ózin-ózi basqariwdi úyreniw arqali dúzetse boladi. Muǵallimniń jumis barisindaǵi emotsional’ jaǵdayin basqariwda V.A. Suxomlinskiy-diń paydali keńeslerin yadta tutiwimiz júdá zárúr. Ol ruwxiy jay paraxatshiliq, aqil estiń turaqliliǵin tárbiyalaw ushin: qabaǵi uyilip, túnerip júrmew, basqalardiń kemshiliklerin asira bermew, házillesip turiw, haq kewilli bolip, hár nárseni jaqsiliqqa joriy biliw(optimist boliw). Bunday sipatlardi rawajlandiriw ushin muǵallim óz kásibiniń jámiyetlik áhmiyetin biliw, minnetin seziwi, pedogogikaliq sezgirligi, óz-ózine analiz beriw hám baxalawi júdá zárúr boladi. Ózin-ózi basqariwdiń bunday psixo-fizikaliq usillari muǵallimninń maqsetke baǵdarlaniwshiliǵi menen baylanisli. Olardi bárhá bir qiyli usilda qollaniwda duris emes. Mazmuni jaǵinan hámme usillar ózgertirilgen halda qollanilip turilsa ǵana bul usillar jaqsi nátiyjege erisip turiwǵa járdem beredi. Uliwma qay nárseni qalay, qaysi jerde qollaniwdi muǵallimniń jani seziwi kerek.
Ózin psixikaliq tayarlaw- bul deneni bosastiriw, tinishlanǵannan keyin ózin baǵdarlaw, májbúrlew arqali iske asadi. Ózin isendiriw tómendegi formula arqali iske asiriliwi múmkin.
“Men sabaqqa tayarman, sabir taqaatli hám arqayinman, meniń kewil xoshim jaqsi”. Sabaqti isenimli óte alaman. Sabaqtiń hár bir etabina tayarman. Sabaq qiziqli meniń ushin. Ózimdi jaqsi sezemen. Oqitiw qiziqli. Oqiwshilar meni siylaydi, meniń talaplarimdi orinlaydi. Meniń sabaq ótkim keledi. Men- muǵallimmen.
U’yreniw qiyin jumis, basqani úyretiw onnan da qiyin. Dáslepki sátsizliklerge renjimey turaqli túrde psixofizikaliq shiniǵiwlar álbette pedagogikaliq jetiskenlikler shińina shiǵiwǵa járdem beredi.
3. Tárbiyashiniń sirtqi kórinisi estetikaliq tásirsheń boliwi tiyis. Óziniń sirtqi kórinisine itibarsiz qaraw, yamasa hádden tis diqqat awdariwǵa da bolmaydi.
Muǵallimniń pricheskasi, kiyimi, ondaǵi bezekler bárhama balalardiń tárbiyasina duris tásir etiwge qaratilǵan boliwi kerek. Muǵallim ózin bezew kosmetikadan paydalaniw huqiqina iye, lekin muǵallimshilik kásibi muǵallimnen bezeniwdiń ólshemin biliwdi, oni seziniwdi talap etedi. Oniń sirtqi kórinisiniń tásirsheń boliwina bet álpetiniń jaydarliǵi, kewilliligi, qol háreketleri, júz háreketleri, jumistiń saldamliliǵi, uliwma háreketleriniń orinli qollaniliwi úlken tásir jasaydi. Muǵallimniń bet álpetinde qapashiliq, ashiw, sharshaw, qopalliq h.t.b ersi kórinisler orin almasin. Klassqa qalay kiriw, balalarǵa qalay qaraw, sálemlesiw, klass ishinde júriwi bári-bári balalarǵa tásir etiw kúshi ekenligin muǵallim jaqsi túsiniwi hám duris paydalana biliwi shárt. Muǵallimniń barliq háreketlerinde, kóz qaraslarinda, sózinde, iseniminde balalar ózindegi jasirin kúshti, tereń isenimdi sezinetuǵin boliwi tiyis.
Muǵallim ózin arqayin, erkin, sabir-taqaatli uslap bilse, óziniń sirtqi kórinisine eń hasil bezewdi qostim dep bilse boladi.
Pantomimika. Pantomimika.-bul deneniń, qoldiń, ayaqtiń háreketi. Bul múshelerdiń háreketi muǵallimniń basli maqsetlerin aship kórsetiwge, maqsettiń súwretin saliwǵa járdem beredi. Sabaqti qiziǵip ótip atirǵan muǵallimniń is-háreketin bir baqlap kóriń. Oniń basi, moyini, qollari, uliwma denesi bir pútin halda oqiw materiallarin túsindiriwge baǵdarlanǵan.
Muǵallimniń tik suliw sin-sinbati, oniń ishki qádir-qimbatin kórsetedi, jiynaqliliǵi, niq qádemleri óziniń bilimi hám kúshli isenimdi bildiredi. Kerisinshe salbiraǵan bas, salpawsiǵan qollar, súmireygen bet álpet muǵallimniń ruwxiy ázziligi menen ózine isenimsizliktiń, sawatsizliqtiń aynasi. Muǵallim balalar aldinda duris turiwdi úyreniwi shárt: (ayaqlar arasi 12-15 sm ashiq, bir ayaǵi aldina azǵantay halda iyilgen). Barliq háreketler hám poza (denini qalay uslawi) óziniń shirayliliǵi, jaǵimliliǵi hám ápiwayililiǵi menen oqiwshilardi ózine tartiwi lazim. Deneni duris uslaw estetikasi-shayqatilip turiwdi, ayaqlarin orinsiz almastira beeriwdi, orinliqtiń arqasina súyenip turiw ádetlerin, kerek emes nárseni qolda aylandiriw, basin uslawdi, murnin sipiriwdi, qulaqlarin qasiwdi biykarlaydi. Muǵallimniń basi, qoli h.t.b dene járdeminde kórsetpeleri júdá shirayli isleniwi kerek. Olardi orinli qollaniwǵa úyreniwi kerek.
Mimika - óz pikirin, sezimlerin, kewil xoshin, jaǵdayin bet álpeti háreketi arqali kórsete aliw sanaati. Kóbinese adamniń bet-álpeti hám názer taslawi balalarǵa gáp penen túsindirgennen kóre kóbirek tásir etedi. Jest hám mimika informatsiyaniń tásirshenli-gin arttiradi, oni ózlestirip aliwdi jeńillestiredi.
Balalar muǵallimniń júzinen oniń qatnasin, kewil xoshin sezedi, sonliqtan da bet álpeti arqali óz sezimlerin bildire bermey ayrim waqitlari olardi jasiripta biliw kerek. Misali muǵallim óz táshwishlerin kelispewshiliklerin qapa kórinisin klassqa alip kelmewi kerek. Bet álpeti arqali iske qatnasi bar oqiw tárbiya máseleleriniń sheshiliwine járdem beretuǵin sezimlerdi ǵana kórsetiwge ádetleniwi shárt.
A’lbette bettiń kórinisi sóylew,qatnas jasaw hárakterlerine juwap beriwi kerek. Muǵallim óziniń bet-júzi arqali hár túrli sezimlerdi balalarǵa sezdire biliwi kerek. Misali isenim, qollap quwatlaw,biykarlaw,quwanishi, naraziliǵi, maqtanish, biyparwaliq, qiziǵiwshiliq, qayǵiriw (vozmushenie) sezimlerin bildiriw, hayran qaliw, qayil qaliw.
. Sóylew texnikasi.
Oqiwshilar tárepinene oqiw materialin duris hám jaqsi túsinip aliw protsessi oqitiwshi sóziniń (nutq) aniqliǵina, kórkemligine baylanisli. A’sirese oqiwshilar muǵallimniń sóylew sheberligi, qábileti qay dárejede ekenligine tez itibar beredi. Muǵallim tárepinen ayirim sózler, dawislar qáte aytilsa oqiwshilar arasinda kúlki, mazaqlaw payda boladi. Sonday-aq bir tonda sóylew oqiwshilardi zeriktiredi, kerisinshe kóterińki ruwxta sóylep, shawqim saliw oqiwshilarǵa ótiriktey túyilip, muǵallimge degen isenimsizlik payda boladi.
Ayirim adamlar, sóz hám oniń ózine tán qásiyetleri (tembr, diktsiya) insanǵa tábiyiy berilgen nárse dep esaplaydi. Biraq zamanagóy fiziologik ilimiy tájiriybe hawaz sipatin túbinen ózgertiw múmkin ekenligin dáliyleydi.Kópshilik oqitiwshilar ortasinda tábiyiy dawisqa, jaǵimli hawazǵa iye bolǵanlardi ushiratiw múmkin. Biraq tábiyiy hawazda waqti menen óz kúshin joytadi, ózgeredi. Yaǵniy soni aytiw kerek,hár bir insan hawazi kúshli,ózgeriwsheń hám jaǵimli boliwi múmkin.Qániygelerdiń ótkizgen arnawli ilimiy-tájiriybe isleri soni kórsetedi, barliq waqit sóylew menen baylanisli bolǵan kásip iyeleri arasinda dawis organlariniń keselleniwi júdá kóp. Dawis buziliwiniń sebepleri hár túrli. A’sirese tórtewi júdá kóp ushiraydi.
- hár kúni dawisqa beriletuǵin artiqsha háreket, nagruzka
- dawistan duris paydalanbasliq 
- dawis gigenasina ámel qilmasliq 
- dawis orgaanlari kúshiniń tuwma pásligi.