Philological research: language, literature, education filologik tadqiqotlar

Ha, birodar, o‘z-o‘zingni
Maqtashdan avval,
Hisobga ol saviyangni,
Ongingni tugal.
She’r misralarining boshlanishidayoq shoir o‘qu-
vchisini istehzoli fikrlar g‘alayoniga tortadi. Buni 
esa hech ikkilanmay, ochiqchasiga ifodalaydi. Ya’ni 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri “maqtanchoqlikning yomon odatligi 
va ayniqsa unga loyiq bo‘lmay turib, yana o‘zi to-
monidan maqtanishni tanqid ostiga oladi”.
Mahallada yashar edi
Bir musofir zot,
Ilm bilan mehnat edi
Uning chun hayot.
Atay kelib biror kimsa
Olmasdi xabar,
Olim g‘oyat xoksor edi,
G‘oyatda kamtar.
Bir kun yuksak mukofotni
Berdilar unga,
Biroq hech kim zarra parvo
Qilmadi bunga,
Shu o‘rinda ijodkor kinoya bilan jamiyatda ilmli, 
ziyoli, maqtashga arziguli insonlarning qadrsizligiga 
ishora qilib o‘tadi.
Va inchinun mahallada
Yashardi bir boy,
U ham bir kun ola qoldi
Siylov, hoynahoy.
Qutlagani kelishdilar
Jami boyonlar,
Dimog‘lari ko‘kka yetgan
Kibor insonlar.
Bayram qildi yarim Shahar.
Ammo jamiyatimiz a’zolari orasidagi shu obro‘-e’ti-
borga haqiqatan munosib bo‘lmagan va faqat boylik, 
mol-mulki orqaligina nimadir natijalarga erishib va 
kamiga ularning xalqimz orasidagi “laganbardor”, 
“manfaatparast”, “ikkiyuzlamachi”lik kabi illatlarga 
ega kimsalar tomonidan ko‘klarga ko‘tarib yurilishi 
hodisasi kinoya orqali qattiq tanqid orqali zaxarxanda 
qilinadi.
Balandi, pasti,
Lekin olim qayda qoldi?
Hech kim bilmasdi.
Ha, birodar, o‘z-o‘zingni
Maqtashdan avval,
Hisobga ol saviyangni,
Ongingni tugal. 
Insoniyat yashar ekan turli zamonlarni, dovonlar-
ni oshib o‘tadi. Shu davrlar orasida qachondir ilmlilar 
qadr topgan bo‘lsa, qachondir ular boylik, mansab 
kabikar soyasida eziladi. Mazkur satrlar orqali ham 
Abdulla Oripov aynan shu jihatlarga urg‘u berish 
orqali xalqni ilmning, ilmlining qadriga yetishga da’vat 
qiladi. Istehzo usuli orqali tashkil topgan yoki maz-
muni, asosiy g‘oyasi kinoya orqlali ifolangan yana bir 
she’r bu “Shokolad” dir.
1
Cho‘ntagimga solib oldim to‘rtta shokalad,
Va o‘zimcha bitta shartni ayladim tayin:
Kimki meni aldamasa, siylayman albat,
Shokoladni shu odamga sovg‘a etayin.
Kun bo‘yi biror g‘olib chiqmadi, ajab,
Boz ustiga bilmas edi hech kim shartlarni.
Uyga qaytdim, bolalarni bayram deb aldab,
1 
Abdulla Oripov eng sara she’rlar to‘plami-bilimlar.uz

---

129
Адабиётшунослик • Литературоведение • Literature
Bo‘lib berdim cho‘ntakdagi shokoladlarni.
She’rdan ko‘rinadiki, ijodkor kimda-kim uni kun 
davomida unga rost gapirsa, uni aldamasa, o‘sha 
odamni shokolad bilan siylashni maqsad qiladi. 
Ammo ming afsuski, butun kun bo‘yi ham shoko-
ladlarning birortasining ham egasi topilmaydi. Keyin 
qahramonimiz uyga borib bolalarini bayram deb al-
dab, o‘sha shokoladlarni farzandlariga beradi va bu 
orqali shoir yolg‘onchilik illatining davom etayotgani 
haqida achchiq istehzoga urg‘u berib o‘tadi. Bu mis-
ralar orqali shoir A.Oripov odamlar orasida yolg‘on-
chilik, soxtakorlik, ikkiyuzlamachilik kabi illatlarning
avj olgani va buning natijasida hattoki ota ham o‘z 
farzandlariga yolg‘on gapirishga majbur bo‘layotgani 
hamda bu holatning salbiy oqibatlaridan o‘z o‘qu-
vchisini ogohlantirishga urinadi. Umuman olganda 
shoir Abdulla Oripovning ijodida istehzo va kinoya 
usulida tashbehlangan she’rlar salmoqli o‘rinni egal-
laydi. Yuqoridagilardan tashqari “Hangoma”, “Avlod-
lar”, “Qult-qult” kabi she’rlarda ham kinoya va istehzo 
katta ahamiyat kasb etgan bo‘lib, ijodkorning fikrlari-
ni, qarashlarini o‘z tinglovchisiga tushuntirishda juda 
qimmatli ahmiyat kasb etadi. Uzoq asrlik tarixga ega 
bo‘lgan mumtoz adabiyotimizda badiiyat masalasi 
hamisha she’r ahlining diqqat markazida bo‘lib kel-
gan. U yoki bu ijodkor salohiyati haqida so‘z bor-
ganda uning nimalarni tasvirlagani bilan bir qatorda, 
qanday tasvirlaganiga, asosan, e’tibor qaratilgan. 
Jumladan, adabiy asarlarda she’riy san’atlardan foy-
dalanish mahorati hamma asrlarda badiiy san’atkorli-
kning asosiy qirralaridan biri sifatida baholangan.
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, Abdulla Oripov 
uchlik, to‘rtlik, oltilik, sakkizlik, g‘azal, muxammas 
kabi turli she’riy shakllarni mahorat bilan yaratgan. 
Shoir qanday she’riy shaklda yozmasin, o‘zbek milliy 
ruhini ulug‘lagan. Shoir asarlari sof milliy ruhning o‘zi-
ga xos badiiy ifodasi, chuqur hayot falsafasi jihatidan 
nafaqat o‘zbek she’riyatida, balki jahon she’riyatida 
ham noyob ijod namunasidir. Shoir qanday she’riy 
shaklda bo‘lmasin, go‘zal san’atdan chuqur mam-
nuniyat izhor yetadi. Adibning she’rlari she’riyat ix-
losmandlarining badiiy-estetik didini rivojlantirish, 
ularni yuksak adabiy idrok yetib tarbiyalashga xizmat 
qiladi. O‘zbeklarning asl xarakteri va turmush tarziga 
xos dunyoda baxtli chehra bilan yashash: odamlar-
ga hurmat ko‘rsatmaslik; jamiyatda hurmatga sazov-
or bo‘lish; Men mehrli so‘zlarni yeslay olmayman; 
Abdulla Oripov ijodida yaxshi nom qoldirish, xizmat 
qilish kabi besh muhim xususiyat badiiy idrok yetil-
gan. Yuksak san’at namunasiga aylangan zamonaviy 
o‘zbek she’riyati o‘z xalqi, ruhi fazilatlarini teran qa-
drlashi bilan taraqqiyot omiliga aylandi.