Пинхасов ҳозирги ўзбек адабий тили лексиколосия ва фразеология

- к о р , - к а ш , - д о р , - п а з
элементлари ўзбек тилида қўшимча вази- 
фасинигина бажарса, тожик тилида ҳам мустақил сўз (ўзак), ҳам қўшимча 
саналади.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ҳозирги ўзбек адабий тили лексикасида тожик тилидан ўзбек 
тнлига ўтган сўзларнинг айримлари асл ўзбекча сўзлар билан 
параллель, яъни синоним тарзда ишлатилмоқда: баҳорЦкўклам, 
осмонЦкўк, хонаЦуй, офтобЦқуёш, 
баргЦяпроқ, 
шамолЦел, 
пиёдаЦяёв, бегонаЦёт кабилар.
Урта Осиёдаги қадимги халқлардан бўлган тожиклар билан 
ў.чбеклар ўртасидаги қардошлик, дўстлик, айниқса совет даврй- 
да янада кучайди ва мустаҳкамланди. Бундай ҳол уларнинг тил- 
ларида ҳам ўз ифодасини топмоқда.
15- §. Арабча сўзлар. Узбек тилига араб тилидан анчагина 
гўзлар кириб, ўзлашиб кетган.
Маълумки, V I I —V III асрларда араб ҳукмдорлари Урта Осиё- 
пн босиб олгандан сўнг, ерли халқлар ўртасида зўравонлик 
шёсатини амалга оширдилар. Шунинг натижасида, бир неча 
халқлар 
тилига, жумладан 
ўзбек тилига анчагина 
арабча 
гўчлар ва баъзи аффикслар кириб, замонлар ўтиши билан ўз- 
лашиб кетган. Бундай сўзларнинг кўпчилик қисми от ва қисман 
снфат ҳамда равиш категорияларига доир сўзлардир.
О т л а р : китоб, мактаб, маориф, халқ, шоир, шеър, маъно, 
санъат, маданият, адабиёт, ватан, давлат каби.
С и ф а т л а р : сиёсий, маданий, марказий, 
оммавий, аъло, 
олий, амалий каби.
Р а в и ш л а р : асосан, баъэан, қисман, шахсан, умуман каби.
Е р д а м ч и с ў з л а р : аммо, лекин, ва каби.
А ф ф и к с л а р : -ий, -вий — Навоий, 
Жомий, о м н а в и й , 
нш рбиявий... -а, -я — Н а и м а , А зи м а , м ураббия каби, -ан — 
исосан, ш акл ан , м азм унан, ш ахсан каби.
Арабча сўзлар ўзининг баъзи бир фонетик ва морфологик 
хугусиятлари билан бошқа тилдаги сўзлардан фарқ қилади. Чу- 
мончи, баъзи арабча сўзларда айн товуши борки, бу ҳол ўзбек 
тмли сўзларига хос эмас. Масалан: санъат, маъно, суръат, аъло, 
зълон, маълум, таълим, раъно кабилар.
Арабча сўзларда бирлик-кўплик хусусиятини 
(сўз ўзаги, 
мегизига аффикс қўшмай) ўзакдаги ўзгаришдан кўрамиз.
Мисоллар: хулқ (бирлик), ахлоқ (кўплик), халқ (бирлик), 
халойиқ (кўплик), ҳол (бирлик), аҳвол (кўплик) , 
тараф (бирлик), атроф (кўплик), шеър (бирлик), 
ашъор (кўплик)...
Аммо араб тилидаги бупдай хусусият ўзбек тилига ўтган 
гў.чларда тўла сақланиб қолган эмас. Бинобарин, бирор тилдан 
иккиичи тилга кирган сўз кейингисининг қонуниятига кўра 
игтеъмол этилиши табиийдир. Шунинг учун араб тилидан кир- 
гмн сўзлар ҳам ўзбек тили қонуниятига бўйсунган ҳолда ишла- 
тмлмоқда. Масалан, ҳозир ҳеч бир ўзбек аҳвол ни ҳол сўзининг 
кўмлмги маъносида ишлатмайди, аҳволларингиз ёки ҳол-аҳвол- 
ларингиз қалай? дейди.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Бу ўринда шуни ҳам айтиш керакки, ўзбекча, тожикча, араб- 
ча сўз ва ҳўшимчалар ўзаро бириккан ҳолда ҳам ҳўлланади. 
Бунда шундай вариантларни учратамиз:
1. Узбекча-тожикча: билимдон, ошхона, донгдор, Ўзбекистон 
кабилар.
2. Тожикча-ўзбекча: мардлик, жангчи, қаҳрамонлик, чорва- 
Чилик кабилар.
3. Арабча-тожикча: ватанпарвар, ҳаваскор, ғамхўр, муҳаб- 
батнома каби.
4. Тожикча-арабча: сарлавҳа, бадавлат, хушҳол, 
бежавоб, 
бамаъни каби.
5. Тожикча-арабча-ўзбекча: