Пинхасов ҳозирги ўзбек адабий тили лексиколосия ва фразеология

Паронимлар. Бу темада ҳам, антонимлардагидек, икки сўз 
ҳақида гап боради. Паронимлар шакл томондан оз фарҳ ҳилиб 
(бир ё икки товуши билан ажралиб), мазмунан тамомила бош- 
қа-бошҲа сўзлардир. Паронимлар тилда тасодифан кўп товуши 
билан бир-бирига ўхшаб қолган ёки тил тараҳҳиёти давомида 
маънолари дифференциация ҳилинган сўзлардир.
Масалан, дадил сўзи далил сўзидан бир товуш билан (д би- 
лан) фарҳ ҳилса, мазмупаи тамомила бошҳа-бошҳадир. Дадил 
сўзи ҳўрҳмаслик, шср юраклик маъноларини ифодаласа, далил 
сўзи исбот, асос, факт каби маъполарни билдириб келади. Д а- 
дил билан далил сўзлари пароннмлар жумласидандир.
Демак, шаклан бир-бирига 
яҳин бўлиб, маъно томондан 
бошҳа-бошҳа бўлган сўзларга и а р о п и м л а р
дейилади.
Мисоллар: А .\ и л бЦлиб ишлисик, \ар мушкул осон булур.
Меҳнат а ҳ л и чўл-биёбонларни бўстон айлади.
Биринчи байтда аҳил сўзн биродар, дўст, иттифоқ маънола- 
рини, иккинчи мисолда аҳл сўзп аҳоли, халҳ, омма маъноларини 
ифодалаб келмоқда.
Паронимлардан халос-холос, 
жуда-жудо, 
тарихи-тарихий, 
сўнги-сўнгги,таржима-тажриба, хуш -хўш , факт-пакт, Австрия- 
Австралия, Швеция-Швейцария, посилка-посёлка сингари сўзлар- 
ни ҳам кўрсатиш мумкин.
Кўп йиллик иш тажрибаси шуни кўрсатдики, ёзма ишлар 
(контрол диктант, контрол нш, баён, иишо, курс ишлари илмий 
докладлар тексти)даги хатолар1шпг бир тури мана шу паро- 
нимларни билмасликдан келнб чиҳадн. Бундай ҳол лексика-се- 
мантика баҳсида паронимлар тсмасини ҳам ишлаб чикишни та- 
лаб ҳилади.
* 
•
*
Узбек тилида якка-якка ҳолда хеладиган сўзлар билан бир 
қаторда жуфт ҳолда, такрорнй равишда ишлатиладиган сўзлар 
ҳам бор. Такрорий сўзлар б.и.зп хусусиятларига кўра жуфт 
синонимлар ва жуфт антоппмларга ўхшайди, бироҳ маъно, тузи- 
лиш ва вазифаси жиҳатдан ундай сўзлардан фарҳ ҳилади.
Такрорий сўзларда биргинн сўзнинг маъноси бор. Бундай 
сўзларнинг кўп қисми тузилиши жиҳатдан бир шаклда бўлади, 
шунингдек, айрим ҳолларда бир товуш ёки бир морфема билан 
шаклан бир-биридан фарҳ ҳилади. Такрорий сўзлар сўз ва ибо- 
раларнинг маъносини таъкидлаш, бўрттириш, кучайтириш каби 
вазифаларни бажаради.
Боғингизда м ева борми? деган гапда сўроқ оддий тарзда 
баён ҳилинган. Боғингизда м ева -ч ева борми? сўроҳ гапида 
фикр таъкидланган тарзда, ҳўшимча маъно билан (худди мева ва 
унга яҳин нарсалар айтилганидек) баён ҳилинган. Биринчи гап-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

,1/1 м1чш содда сўз бўлса, иккинчи жумлада мева-чева такрорий 
сў 1 слиалади.
Шундай қилиб, шаклан бир хил, ё бир ҳарф ёки бир морфе- 
мн Гжлан фарқ ҳиладиган, таъкидлаш, кучайтириш ва бўртти- 
риш каби вазифаларни бажарадиган жуфт сўзларга такрорий 
сўзлар дсйилади. Такрорий сўзлар тилшуносликда редупликация 
Iгрми 1П'( билан ҳам юритилади.
Мисоллар:
Олам сари сочиб янги онг,
Секин-секин ёришарди тонг.
(Ҳ . Олимжон.)
Бинафшалар ранго-ранг гуллар,
Шиша каби зангори кўллар,
Ҳамишалик дилтортар кўклам...
(Ҳ . Олимжон.)
Қўриц