36- §. Фразеологик ибораларнинг этимологиясига доир. Ҳар
бир тилда, жумладан ҳозирги ўзбек тилида ўз фразеологик ибо-
ралари билан бир ҳаторда бошқа тиллардан олинган фразеоло-
гик иборалар ҳам учрайдп. Лекин фразеологик ибораларнинг
асосини ўша тилнинг ўз фразеологик иборалари ташкил этади,
бошҳа тиллардан олингап фразеологик
иборалар
озчиликни
ташкил ҳилади.
Ҳозирги даврда ўзбек тилида
қўлланаётган
фразеологик
иборалариипг этимологик томондан, асосан уч хилини кўрамиз.
1. Асл ўзбекча фразсологнк нборалар.
2. Тожик тилидан олингаи фразсологик иборалар.,
3. Рус тилидан олинган фразеологик иборалар.
Узбек халқининг ўз ижоди орқали майдонга келтирилган, кўп
замонлар маҳсули бўлган тилимиздаги кўпгина иборалар асл
ўзбекча фразеологик иборалар саналади: бош қотирди, кўз-қу-
лоқ бўлди, капалаги учди, юраги қинидан чиқиб кетди, тўнини
тескари кийди, қизим, сенга айтаман, келиним, сен эшит каби-
лар.
Қардош тожик халқи тилидан кирган, ўзлашиб кетган ибора-
лар:
Мисоллар: Ба жону дил, дили сиёҳ бўлди, дарди бедаво, об-
рўсини тўкди, сукут — аломати ризо, садқаи сар кабилар..
Рус тилидан ўзбек жонли (сўзлашув) тилига бевосита ўтган
фразеологик иборалар билан бир қаторда, айнан таржима қилиш
(калька) йўли билан ҳам ўзбек адабий тилига кирган, ўзлашиб
кетган фразеологик иборалар бор:
а) ўзбек тилига бевосита кирган русча фразеологик ибора-
лар: буксирга олди, симофор очиқ, тормоз берди кабилар;
б) ўзбек тилига рус тилидан калькалаштирилган фразеоло-
гик иборалар: боши берк кўчага кирди (зашел в тупик), юз сўм
пулинг бўлмасин, юзта дўстинг бўлсин (не имей сто рублей, а
имей сто друзей), ҳеч бўлмагандан кўра, кеч бўлгани яхшироқ
(лучше поздно, чем никогда) кабилар.
37- §. Совет даврида ўзбек фразеологиясининг тараққиётига
Do'stlaringiz bilan baham: |
