Poetika (nafis san’a tlar haqida) axloqi kabir

E — epixarni men Ma-arafon yo‘lida ko‘rdim...
U — uning popu k guli me-yenga yoqmaydi...
Har ^olda bunday ifoda usulidan beme’yor foydalanish
kulgili, zero, xamma vakt ifodaning turlarida meyor bo‘li-
shi lozim. Haqikatan metafora, noyob so‘zlar va boshqa
so‘zlardan kulgi qo‘zg‘atish maqsadida, didsiz va ataylab foy-
dalangan kishi Evklidsek ta’sirchanlikka erishgan bo‘lur
edi. Lekin (bu ifodalarning) o‘rinli qo‘llanilishi butunlay
bosh^a masala. Epik poeziyada vaznga solingan noyob
so‘zlar, metafora va ifodaning boshqa shakllarini ko‘p
ko‘llaniladigan so‘zlar bilan almashtirib ko‘rgan har qan-
day kishi bizning so‘zlarimizning adolatli ekanligiga
ishonadi. Masalan, Esxilda xam, Evripidda ham yambda bi-
tilgan bir xil she’rlar bor. Ammo shu she’rdagi birgina
ko‘p qo‘llaniladigan so‘z o‘rniga noyob so‘z almapggirib qo‘yilsa,
bir shoirning she’ri go‘zal, boshqasiniki dag‘al ko‘rinadi.
Esxil «Filoktet»ida:
«Oyogim suyagin yara yeydi abadiy», — deydi. Evripid esa
«yeydi» o‘rniga «maza qilib yeydi»ni qo‘yadi. Xuddi shuningdek:
«Nima? Meni pakana, taviya, zaif odamcha...»
misrasi o‘rniga kimdir ko‘p ho‘llaniladigan so‘zlar bilan:
«Nima? Meni arzimas taviya, arzimas kiish...» deyishi
yoki:
«Unga ko‘rimsiz kursы va mitti stolpi surib» misrasi
o‘rniga kimdir:
«Unga xunuk kursы va kichik stolni surib» deyishi mumkin.
Yoki «qirg‘oq uvlaydi» birikmasi o‘rniga «qirg‘oq qich-
qiradi» desa ifoda o‘zgaradi. Arifrad xech kim tomonidan
suhbatda ham qo‘llanmaydigan... kabi ifodalardan foyda-
langanliklari uchun tragiklarni masxara qiladi. Aslida
shunga o‘xshash ifodalar kam qo‘llanilgani uchun nutqdagi
sayqallik yo‘qoladi. Mazaxchi esa buni bilmaydi. Ko‘rsa-
tilgan (ifoda usullarining) hammasidan, murakkab va noyob
so‘zlardan, ayniqsa, ko‘chma so‘zlardan o‘rinli foydalanish-
ning a^amiyati katta: faqat boshqalardan ko‘chirib ishla-
tish yaramaydi.
Ko‘chimlarni mohirona ishlatish iste’dod belgisi, yaxshi
metaforalar kashf etish uchun narsalardagi o‘xshashlikni
payqash zarur. Murakkab so‘zlar ko‘proq difiramba uchun,
noyob so‘zlar qahramonlik she’rlariga, metaforalar esa yamb
she’rlariga mos keladi. Darvoqe, yuqorida sanab o‘tilgan
so‘zlarning hammasini qahramonlik haqidagi she’rlarda
qo‘llansa bo‘ladi. Jonli tilda foydalaniladigan ^amma
so‘zlar yambdagi she’rlarga mosdir, chunki bu (she’rlar) xu-
susan (jonli) tilga taqlid etadi, ko‘p qo‘llaniladigan
so‘zlar, metaforalar va bezovchi sifatlashlar shundaydir.
Shunday qilib, tragediya to‘g‘risida va xarakat orqali
aks ettirish x4aqida aytilganlar bilan chegaralanamiz.