Poetika (nafis san’a tlar haqida) axloqi kabir

Asarning umumiy va xususiy tomonlari
Shoir asar yozayotganida (rivoyatlar yoki to‘qima voqealar-
ga asoslangan) dramalarning mazmunini (avvalo) umumiy
tarzda tasavvur qilishi kerak, so‘ngra esa, unga tafsilot-
lar qo‘shib kengaytirishi zarur. «Umumiy tarzda ko‘rib chi-
qish» nima ekanligini «Ifigeniya» misolida ko‘rsataman.
Bir kizni qurbonlikka olib kelishadi, ammo u qiz qur-
bonlikka keltiruvchilarga sezdirmay g‘oyib bo‘ladi. Boshqa
bir o‘lkaga borib, ibodatxonada ko^inlik xizmatini ado
eta boshlaydi. Bu o‘lkaning odatlariga ko‘ra fahat muso-
firlar qurbonlik qilinar ekan... Ma’lum vaqt o‘tgach, bu
yerga shu qohina qizning akasi kelib koladi (xudo uni qan-
day sabab bilan bu yoqqa yuborgani, uning nima ish bilan
kelgani asar uchun ahamiyatli emas). Yigit bu yoqqa kelgach,
uni tutib, qurbonlikka tayinlashadi. Ammo u o‘zini tani-
tib qo‘yadi (Evripidda tabiiy ravishda yigit «singlim ham
qurbon qilingan edi, mening ham qismatim shu ekan», deb
o‘zini tanitib qo‘yadi) hamda shu bilan qurbonlikdan qutu-
lib koladi. Shundan so‘nggina hahramonlarning ismini
qo‘yib, qo‘shimcha tafsilotlar (yozish)ga kirishish kerak.
Ammo, bu qo‘shimchalar (tafsilotlar) o‘z o‘rniga tushishi
lozim. Masalan, Orestning jinni bo‘lib qolib, tutilishi,
uning poklanish yo‘li bilan xalos bo‘lishi o‘rinli tafsi-
lotlardir. Demak, dramalarda tafsilotlar qisqa bo‘ladi,
epos aksincha, cho‘ziq tafsilotlar bilan kengayib ketadi.
«Odisseya»ning asosiy mazmuni uncha keng emas. Bir odam
ko‘p yillar begona yurtlarda sarson bo‘lib kezadi, uni Po-
seydon ta’kib kiladi, u yolg‘iz. Uyida esa kuyovlar mol-mul-
kini talon-taroj qilishadi va o‘g‘lini o‘ldirish payiga tu-
shishadi. Qahramon bo‘rondan qutulib, safardan qaytib
keladi, ba’zilarga o‘zini tanitadi, dushmanlariga hujum
qilib, ularni kirib tashlaydi. «Odisseya» asarida asosiy
mazmunning bor-yo‘g‘i shu. Kolgan voqealar esa tafsilot-
lardir.
XVHI. TUGUN VA YeChIM
Har qanday tragediyada tugun va yechim bo‘lishi zarur.
Dramadan tashkaridagi barcha voqealar, shuningdek, ba’zan
dramaning ichidagi ayrim voqealar — tugun, qolganla-
ri esa — yechimdir. Men tragediyaning boshlanishidan to
(qahramonning) baxtsizlikdan baxtiyorlikka yoki baxtiyor-
likdan baxtsizlikka tomon o‘tish harakati boshlangan che-
garagacha bo‘lgan qismni tugun deb atayman. Ana shu o‘tish
boshlangan joydan (asarning) oxirigacha bo‘lgan qism —
yechimdir. Chunonchi, Feodektning «Linkey»ida barcha avvalgi
voqealar, chaqaloqning so‘ngra ota-onalarning qo‘lga oli-
nishi — tugun, qotillikda ayblanish boshlangan joydan
asarning oxirigacha — yechimdir.