Polimerlarni qayta ishlash texnologiyasi fanidan ma`ruzalar matni

Ekstruzion puflash usuli bilan truba shaklidagi zagotovkadan bo`sh idish olishsxemasi
:
a - truba shaklida ekstruziya usuli bilan zagotovka olish; b - zagotovkani puflash va buyum shakllanishi; v - buyumni olish.
1 - Shnek; 2 - ekstruder tsilindri; 3 - sixilgan havo uchun kran; 4 - dorn; 5 - mundShtuk; 6 - trubka Shaklidagi zagotovka; 7 - yarimqolip; 8 - yarimqolipni yopiliShi va ochiliShi uchun moslama; 9 - press qirrasi; 10 - buyum.
80
TAYANCH SO`Z VA IBORALAR 1.
Shtampovka 2.
Vakuum va pnevmoshakllash 3.
Rotatsion Shakllash 4.
PuflaSh yo`li bilan shakllash 5.
Vakuum shakllashsxemalari 6.
Ekstruziya-puflashshakllash 7.
Zagolovka 8.
qizdiriSh usullari: infraqizil nurlari, ichki va taShqi yuza orasida haroratni farqi
9.
Kukun 10.
Pasta 11.
Plenka 12.
List
TAKRORLASH UCHUN SAVOLLAR 1.
qaysi materiallardan vakuum va pnevmo ShakllaSh yo`li bilan buyum olinadiq
2.
Rotatsion ShakllaShda materialni holati qanday bo`liShi kerakq 3.
qaysi termoplastlardan ko`proq rotatsion ShakllaSh usuli bilan buyum olinadiq
4.
SHakllaSh tsikli tarkibi nimalardan iboratq 5.
Olingan buyum sifatiga ShakllaSh rejimi qanday ta`sir ko`rsatadiq 6.
Rotatsion ShakllaSh bilan puflab ShakllaShning farqi nimadan iboratq FOYDALANISH UCHUN ADABIYOTLAR
Asosiy adabiyotlar
1.
"Osnovi texnologii pererabotki plastmass" pod red. V.N.Kuleznyova i V.K.Guseva, Moskva, "Ximiya", 1995 g. s.408-430
Qo`shimcha adabiyotlar
2.
G.A.SHvetsov i dr. "Texnologiya pererabotki plastmass", Moskva, "Ximiya", 1988 g. s. 228-241
81
10-MA`RUZA
POLIMERLARNI POLIMERLAR BILAN VA POLIMERLARNI METALLAR BILAN BIRLASHTIRISH
Polimerlarni qayta iShlaShda va ulardan buyum olishda polimerlarni
polimerlar bilan va polimerlarni metallar bilan birlaShtiriShning bir qator usullari mavjud va ular asosiy operatsiyalar qatoriga kirali. Bunda biriktirilgan materiallarning mustahkamligi biriktiriShda hosil bo`lgan boqlaniShga juda ham boqliq bo`ladi va bu olingan materialning sifatini ko`rsatadi. Ma`lum ekspluatatsion xossaga ega bo`lgan buyum olish uchun payvandlaSh (svarka), changlatiSh (napilenie), metall bilan qoplaSh va elimlaSh (skleivanie) qo`llaniladi. Polimerlarni payvandlaSh.
Ajralmas boqlanishlar barpo qilishda har xil usullar bilan ularning
boqlaniSh yuza chegarasida kuchli fizikaviy va kimyoviy boq hosilqilishdir. Agar texnologiya to`qri tanlangan bo`lsa, payvandlaSh chegarasi umuman yo`qolishi mumkin va olingan buyum monolit holatda bo`ladi.
Payvand boqlaniSholish uchun qo`llaniladigan texnologik sxema
quyidagidan iborat:
1)
Payvandlanadigan yuzalarni tayyorlaSh (mexanik kirlanishlar, moylanishlar, oksidlanishlardan tozalaSh);
2)
Yuzalarni bir-biriga kontaktga keltiriSh; 3)
SiqiSh bosimi, isitiSh, eritmalar va kimyoviy reagentlar ta`sir ettiriSh; 4)
Yuqori haroratda uShlab turiSh yoki sovitiSh; 5)
Mexanik iShlov beriSh (zaruriyat tuxilganda).
PayvandlaSh jarayoni uzlukli yoki uzluksiz bo`liShi mumkin. Uzluksiz jarayon list va plyonkadan uzluksiz payvandlaSh chok hosil tufayli upakovka materiallari olishda qo`llaniladi.
PayvandlaSh uchun barcha tipdagi termoplastlar, to`rsimon polimerlar va zinapoya tuziliShiga ega bo`lgan makromolekulali polimerlar va boshqalar.
PayvandlaSh elimlaSh, zaklepka bilan birlaShtiriSh, agar payvandlaSh
lozim bo`lgan detalni kogeziya energiyasi zichligi bir xil bo`lgan polimerlardan iborat bo`lsa, boltlar yordamida biriktiriSh mumkin bo`lmasa hamda juda katta iShlab chiqarish jarayonini talab etsa, presslaSh usullariga haraganda afzal qisoblanadi.
Ajralmas boqlanishlarhosilqilishdagi usullarni tanlaShda payvandlaSh jarayonida sodir bo`ladigan fizik-kimyoviy jarayonlarni biliSh kerak. Ikki asosiy jarayon polimer detallari yuzalarini biriktiriShga olib keladi: atomlararo yoki molekulalararo boqlanishlar. Atomlararo payvandlab boqlaniShda kimyoviy
jarayonlar, ikkinchi holatda esa fizikaviy, ya`ni diffuzion jarayonlar sodir bo`ladi.
82
Metallashtirilgan plastmassalar.
Ularning metall va plastmassalar bilan solishtirganda afzalligi. Metallga nisbatan
Plastmassaga nisbatan 1.Arzon xom ashyo

• Dekorativ tashqi ko`rinishi yuqori
• Zichligi kam (4-9 marta)

• Atmosfera, erituvchilar, nur ta`siriga chidamli
• Oddiy usul bilan buyum tayyorlash mumkin
• Kimyoviy ta`sirga chidamli
• Silliq yuzali buyum olish oson
• Issiqlik ta`siriga chidamliroq
• Murakkab detallarni quyish oson
• Edirilishga chidamli
• Korroziyaga chidamliligi yuqori
• Yuza issiqlik o`tkazuvchanligi yaxshi (yuqori)
• Issiqlik va elektr o`tkazuvchanligi kam
• Payvandlab biriktirish imkoniyati bor
• TovuShni yomon o`tkazadi
• Mexanik mustahkamligi yuqoriroq
• Ezilishga turg’unligi yuqori

9. PardozlaSh imkoniyati keng
Diffuzion jarayonda termoplastlarni payvandlaShda polimerlarni oquvchan holatda bo`liShida makromolekulalarni yoki ularni kismlari (diffuziyasi orqali o`rta qatlam boq hosil bo`ladi).
Buni payvandlaSh yuzasini qizdiriSh yoki eritmalar ta`sirida olib boriSh mumkin. SHuning uchun payvandlaSh issiqlik diffuziyasi va eritmalar
diffuziyalariga bo`linadi. Diffuzion payvandlaSh
Diffuzion payvandlashning bir necha turlari mavjud: qizdirilgan asbob
orqali; issiq gaz bilan; infraqizil nurlar bilan; TVCH yordamida ta`sir etish orqali. Shuningdek polimerni payvandlaShni uning eritmasi iShtirokida ham bu jarayonni olib boriSh mumkin.
Payvandlashni asosiy texnologik parametrlari quyidagilar: harorat (T k
), isitiSh vaqti (τ K
), payvandlanadigan yuzani siqiSh bosimi (R) hamda payvandlanadigan chokni bosim ostida sovitiSh vaqti.
PayvandlaSh diffuzion jarayon desak,
ya`ni segment yoki
makromolekulalarni ikki qatlami orqali o`tiShi unda isitiSh vaqti quyidagicha aniqlanadi:

τ k
= τ 0
exp(D/RTk) bu erda
τ 0
- diffuzion jarayon vaqti;
D - diffuzion jarayonini aktivlash energiyasi.
Ikki yuzani bir-biri bilan kontaktlaSh vaqti va bosimi materialni qovuShqoqligiga boqliq. Yuqori qovuShqoqlikka ega bo`lgan polimerlarda makromolekulani
diffuziyasi sekinlaShgan bo`ladi, Shuning uchun
payvanlanadigan yuzani yuqori bosim qiymati payvandlanadigan ikki yuzani kontaktini va polimer segmentlarni diffuziyasini yaxshilashga olib keladi, lekin
83
ortiq yuqori bosim payvandlangan chokni xaddan taShhari yupqalaShga olib keladi va agarda plyonkani birlaShtirayotgan bo`lsak materialni chokdan siqib chihariShga olib keladi. PayvandlaSh niqoyasiga etganda chok T Tyum.temp gacha sovutiladi. SovitiSh bosim ta`siridan keyin amalga oShirilsa talabga to`qri keladi.
Xar xil polimerlarni payvandlaShda har xil qo`Shimchadan yoki statik sopolimerdan (interpolimer) foydalaniladi. Odatda, bularni makromolekulasi tarkibidagi
zanjir polimerlarni molekulalari tarkibida bo`liShi yaxShi
payvandlaniShga olib keladi.
Yuqori qovuShqoqlikka ega ega bo`lgan polimerlar Shu polimer tarkibiga
kirgan prisadkalar yordamida payvandlanadi. Bu prisadka tarkibiga plastifikatorlar qo`Shilsa yoki molekula massasi kam bo`lgan Shu polimer (oligomer) qo`Shilsa payvandlaSh unumli bo`ladi.
PayvandlaSh jarayonida orientirlangan yoki strukturadagi polimerda teskari orientatsiya ketiShi mumkin. Kristall polimerlari payvandlanadigan chokini sovutganda chokda rekristallizatsiya qam ketadi. Buning natijasida chok strukturasi qolgan hajmstrukturasidan farq qilishi mumkin.
PayvandlaSh davrida (issiqlik ta`sirida, sovutilganda) chok atrofida qoldiq kuchlaniSh paydo bo`ladi. Bundan qutiliSh uchun payvandlanadigan buyum ekspluatatsiyadan oldin ma`lum vaqt ichida uShlab turiSh kerak. SHuning uchun payvandlanadigan buyum "termoobrabotka" qilinadi va bu usul qoldiq kuchlaniShni
yo`qotiShga olib
keladi. Termoobrabotka harorati
ShishalaniShharoratiga yaqin bo`liShi kerak.