Polimerlarni qayta ishlash texnologiyasi

TRUBALAR OLISH TEXNOLOGIYASI 
Ma`lumki hozirgi paytda gaz, vodoprovod, kanalizatsiya tarmoqlari
quriShda plastmassadan yasalgan trubalar ko`p iShlatilmokda. Bu trubalar
zanglamasligi (50 yilga chidaydi), bo`yab turiShni talab xilmasligi, suyuqlik
harakatiga kam to`sqinligi (ichki yuzasi silliq bo`lgani tufayli) va boshqa
xususiyatlari bilan po`lat va cho`yan trubalardan afzal turadi.
Plastmassa trubalarni etkaziSh va montaj qilishham oson va arzon. Misol
uchun, "Kazantsorgsintez" zavodini olsak, u erda 1200 mm gacha bo`lgan yuqori
zichlikka ega bo`lgan polietilendan ko`p miqdorda trubalar chiharib turilibdi.
47
Plastmassa trubalarning (PE-SP olingan) yana afzalligi Shundan iboratki,
ular sovuQKa chidamli (-70oS), elastik xususiyatlari saklanadi, egiluvchan, vazni
engil va h.k/
Plastmassa trubalarning kamchiligi - ularning yuqori issiqlikka bardoSh bera
olmasligidir.
Ko`pincha trubalar polietilendan (70%) va PVX dan (30%) (qattiq va
yumShoq) tayyorlanadi.
Men bu bo`limda yuqori zichlikka ega bo`lgan polietilendan truba olish
texnologiyasiga to`xtab o`tmoqchiman. Boshqa termoplastlardan hamShu usul
bilan trubalar olish mumkin.
Polietilen trubalar asosan ekstruziyalaSh, ya`ni ma`lum diametrli teShikdan
uzluksiz siqib chiqarish usuli bilan olinadi. Uning oliniSh texnologik protsessi
quyidagi rasmda keltirilgan.
Bu rasmdan ko`rib turibsizki, truba olish texnologiyasi quyidagi
bosqichlardan iborat: granula xoldagi polimer ekstruder tsilindrida yumShoq xolga
keltirilgan massasini qalqasimon teShikdan siqib chihariSh; kalibrlaSh; sovutiSh;
ma`lum uzunlikdagi bo`laklarga kesiSh yoki qaltaqsimon barabanlarga o`raSh.
Ekstrudordan suyuqlangan polietilen siqib chihariladigan qalqasimon
tirqiShning ko`ndalang kesimi trubaning ko`ndalang kesimidan ozgina ortiq
bo`liShi kerak. CHunki kalibrlaSh (moslama) vaqtida truba zagotovkasi nasadka

---

ichida qisman cho`ziladi. Ekstrudorning boSh qismidan siqib chiharilayotgan
polietilen massasi tsilindr Shakliga kirib, u to`qridan-to`qri kalibrlaSh nasadkasiga
o`tadi. Bu erda truba birmuncha soviydi, qotadi va kalibrlanib, muayyan taShqi
diametrga ega bo`lgan holda chiqa boShlaydi.
Odatda truba taShqi diametri bo`yicha kalibrlanadi va trubalar ko`ndalang
yo`naliShda ikki xil usulda: vakuum hosilqilish usuli yoki truba ichidan sixilgan
havo yuboriSh yo`li bilan cho`ziladi.
KalibrlaSh nasadkasidan chiqayotgan truba qali issiq bo`lgani uchun, u
egiluvchan va oson deformatsiyaga uchraydigan bo`ladi. SHu sababli u
nasadkadan chiqiShi bilanoq sovutiSh vannalarida yoki ustidan suv quyiSh usuli
bilan sovutiladi. Sovugan trubalar qattiq va deformatsiyaga uchramaydigan
bo`ladi.