Polimerlarning makromolekulyar tuzilishi

 N X N X N X N N X N U N X N N X N X N U N
┼┼┼┼┼┼┼ ┼┼┼┼┼┼┼ ┼┼┼┼┼┼┼ 
 N U N U N U N N U N X N U N
N U N X N X N  
a b с 
Ushbu formulalar asosida Fisherning psevdoasimmetrik atomlar konfiguratsiyalari 
ifodalangan polimer zanjirlar proeksion tasvirlaridir. 
g) Polimerlanish usullari. Amaliyotda polimerlanishning to„rta usuli kengroq 
qo„llanadi: blokda; eritmada; emulsiyada; suspenziyada. 
Blokda (massada) polimerlanish – bu kondensirlangan fazada erituvchi 
bo„lmagan holda monomerlarning polimerlanishini amalga oshirishdir. Reaksiya 
davomida monolit blok shakllanadi, u o„zi sintez bo„lgan idish yoki qolipni 
shaklini egallaydi. Usulning afzalligi erituvchi ishlatilmasligi va qolipda kerakli 
shakldagi material va buyumni shakllantirish imkoniyati mavjudligidir. Asosiy 
kamchilik esa ajralib chiqqan issiqlikni bartaraf etishni murakkabligidir. 
Eritmada polimerlanish jarayoni monomerni hosil bo„ladigan polimer bilan 
aralashadigan suyuqlikda, yoki faqat monomer eriydigan muhitda olib boriladi. 
Usulni afzalligi ajraladigan issiqlikni oson chiqarib yuborish imkoniyatini 
mavjudligidadir. Kamchiliklar esa erituvchi tayyorlash va uni regeneratsiya qilish, 
olingan polimerni yuvish va quritish bilan bog„liq qo„shimcha sarf-xarajatlardir.
Emulsiyada polimerlanish aralashmaydigan fazalar orasidagi mukammal sirtli 
muhitida amalga oshiriladi. Bunday fazalar birida monomer bo„ladi. Emulgator 
qo„shilishi bilan mitsellalar hosil bo„ladi, unda monomer qisman eriydi va qisman 
tomchi (10
-8
sm) bo„lib shakllanadi. Mitsella soni tomchinikidan 10
6
marta katta 
bo„ladi. Tomchilar polimerlanishi mitsellada boshlanadi, ya‟ni kolloid zarrachalar 
ulkan lateks zarrachalarga aylanadi. Bunday murakkab kimyoviy jarayon emulsion 
polimerlanish deb yuritiladi. 

---

Suspenziyada polimerlanish jarayoni tomchilar ko„rinishidagi (10
-5
†10
-1 
sm) 
monomerlarni, ular erimaydigan yoki o„ta yomon eriydigan muhitda (odatda 
suvda) amalga oshiriladi. Odatda, tomchilar suvda eruvchan polimerlar bilan 
barqarorlashtiriladi va monomyerda eriydigan radikal initsiator yordamida 
polimerlanish olib boriladi. 
Polimerlanishning ushbu usullari reaksiya kirishadigan komponentlarning 
tabiatiga va miqdoriga hamda kinetik jarayonni, ya‟ni reaksiyani qay darajada 
tezlikda amalga oshishiga bog‟liq bo‟ladi. Buning uchun polimerlanish jaroyonini 
kinetik qonuniyatlari aniqlanishi o‟ta muhim ahamiyat kasb etadi. 
1.3. Polikondensatsiya va uning turlari 
Polikondensatsiya – bu polimer zanjirlarni o„sishi monomerlar funksional 
guruhlari orqali ta‟sirlashishi va reaksiya tufayli hosil bo„layotgan funksional 
guruhlarning o„zaro ta‟sirlashishi hamda buning natijasida quyi molekulyar 
birikmalar ajralib chiqishi bilan boradigan kimyoviy jarayonidir. Polikondensatsiya 
reaksiyasida monomerlar ikki va undan ortiq funksional guruhlarga ega bo„lishi 
hamda bu guruhlar almashish reaksiyalarida amalga oshirilishi kerak bo‟ladi. 
Polikondensatsiya jarayonida zanjir o„sishini kimyoviy akti umumiy holda 
quyidagicha e‟tirof etiladi: 
a(M
i
)a + b(M
j
)b → a(M
i+j
)b + ab 
a(M
i
)b + a(M
j
)b → a(M
i+j
)b + ab 
bu yerda M
i
, M
j
, M
i+j
mos ravishda i, j, i + j – o„lchamli elementar tuzilmalar 
bo„lib, i va j butun sonlardir; a va b reaksiya paytida uziladigan molekulyar 
fragmenlar bo‟lib, ab – esa hosil bo„ladigan quyi molekulyar birikma mahsulotdir. 
Polikondensatsiyaga polieterifikalash va poliamidirlash reaksiyalari misol 
bo„ladi. Polimerlanishdan farqli polikondensatsiyada polimerning elementar tarkibi 
monomer birikmalar tarkibi bilan mos kelmaydi. Ularning farqi ajralib chiqayotgan 
quyi molekulyar birikmalar (suv, spirt, ammiak va sh.k.) tarkibi bilan aniqlanadi.
Shuni ta‟kidlash joizki, polikondensatsiyaga o„xshash, ammo quyi molekulyar 
birikmalar ajralmaydigan reaksiya mavjud. Bu polibirikish reaksiyasi deyiladi. 

---

Bunga poliuretanni glikol va diizotsianatlardan hosil bo„lish reaksiyasini misol 
qilish mumkin. Polibirikish reaksiyasi ham polikondensatsiya kabi reaksion 
muhitda barcha funksional guruhlar sarf bo„lguncha davom etadi. 
Polikondensatsiya 
jarayonlari 
polimerlanish 
jarayonidan 
molekulyar 
zanjirlarni hosil qilish usullari bilan prinsipial farqlanadi. Polikondensatsiyani 
farqlanuvchi belgilari hosil bo„layotgan mahsulotlar tuzilishi, monomerlar soni va 
tavsiflari hamda jarayon turlaridir.