Pragmalingvistik jixatlari
Konkret va abstrakt kontseptlar
Download 1.23 Mb. Pdf ko'rish
|
ingliz tilida idioma va sozbirliklarning pragmalingvistik jixatlari (1)
- Bu sahifa navigatsiya:
- 3. Musbat va manfiy kontseptlar
2. Konkret va abstrakt kontseptlar. Konkret kontseptlar - bu ob’ektiv
borliqda real moddiy holatda mavjud bo‘lgan, sezgilar yordamida his etilishi mumkin bo‘lgan predmetlarni aks ettiruvchi kontseptlardir. Konkret kontseptlar ularda aks etgan predmetlar belgilarini jamlagan holda yaxlit ifodalaydi. «SHahar», «jamiyat», «stadion», «skulptor» va boshqa shunga o‘xshashlar konkret kontseptdir. Agar tafakkurda buyumning sifatlari, munosabatlari, belgisi ajratilib, mustaqil holda aks ettirilsa, u abstrakt kontsept bo‘ladi. Abstrakt (mavhum) kontseptda buyumlar va hodisalar emas, balki ularning qandaydir bir xususiyati yoki munosabati yaxlit mavjud narsa shaklida in’ikos ettiriladi. Masalan: «qah- ramonlik», «tenglik», «onglilik», «johillik» va boshqalar abstrakt, kontseptlardir. Konkret va abstrakt kontseptlar tabiatini o‘rganar ekanmiz, ulardagi ba’zi bir xususiyatlarni albatta hisobga olishimiz lozim: a) konkret va abstrakt kontseptlar kontseptning hajmiga emas, balki mazmuniga qarab farhlanadi; b) Konkret kontseptlarning paydo bo‘lishida abstrakt kontseptlar ham qatnashadi. Umuman hamma kontseptlar (kopkret va abstrakt) buyumlarning ayrim belgilaridan uzoqlashish orqali paydo bo‘ladi. Agar bu bu- yumlardan uzoqlashish uning maxsus belgisiga tegishli bo‘lsa, unda 66 aytganimizdek, abstrakt kontsept paydo bo‘ladi va aksincha, fikr bir tup belgilarga va ular orqali shu buyumni aniqlashga qaratilgan bo‘lsa, konkret kontsept vujudga keladi. Shunday qilib, konkret va abstrakt kontseptlar fikran buyumlardan uzoqlashish dagajasiga qarab ajraladi. 3. Musbat va manfiy kontseptlar ham kontseptning mazmuniga qarab, buyumlarda belgi borligini tasdiqlashi yoki uni inkor etishi bilan bir-biridan farqlanadi. Agar kontseptda belgi borligi ifodalansa, u musbat, aksincha, belgi yo‘qligi ko‘rsatilsa, manfiy, bo‘ladi. Masalan, «obro‘li», «madaniyatli», «intizomli», «savodli», «e’tiqodli» degan kontseptlar musbat va «obro‘siz», «madaniyatsiz», «intizomsiz», «savodsiz», «e’tiqodsiz» kontseptlari esa manfiy kontseptlardir.Odatda, o‘zbek tilida manfiy kontseptlar har bir so‘zga «siz-», «no- », «be-», «emas» va boshqa qo‘shimcha va yordamchi so‘zlarni qo‘shib ifodalash orqali hosil bo‘ladi. Masalan, «beincof», «noshud», «bebaxt» va boshqalap. Ammo musbat va manfiy kontseptlarni, unga nisbatan bo‘lgan bizning munosabatimiz bilan almashtirish xatodir. Masalan, «millatchi», «xiyonatchi», «bosqinchi» va shunga o‘xshash kontseptlardir, chunki bularda buyum uchun xos bo‘lgan belgilar ko‘rsatilgan. Ammo bu kontseptlarda ifoda etilgan holatlar kishisi tomonidan manfiy baholanadi. Haqiqatai ham biz bunday axvolga, milliy nizo, turli xiyonatlarga befarq qaray olmaymiz. 4. Mazmuniga qarab kontseptlar yana nisbatli va nisbatsizga bo‘linadi. Agar bir kontsept ikkinchn kontsept orqali bilinadigan bo‘lsa, u nisbatli bo‘ladi. Bunga misol qilib «oila», «boshliq», «bazis», «ustqurma», «sabab», «natija», «shakl», «mazmun», «yakka» va boshqa kontseptlarni ko‘rsatish mumkin. Kontsept boshqa kontseptlarsiz bilinadigan bo‘lsa, nisbatsiz bo‘ladi. Bunga misol qilib «davlat», «student», «xalq», va boshqa kontseptlarni qo‘rsatish mymkin. Download 1.23 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling