Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning 2017-yil 7-fevraldagi O‘zbekiston

3.1.2-rasm. Etanol-Suv aralashmasi uchun T -xy diagrammasi 
Ekstraktsion usulda etanol-suv aralashmasini ajratish texnologiyasi 
tadqiqotchilar tomonidan o‘rganilayotgan usullardan biri bo’lib, ushbu usul orqali 
etil spirtini yetarlicha miqdordagi tozalikda ajratib olish mumkin. Bundan tashqari 
ekstraktsion usulda etil spirtini ajratib olish jarayoni kam energiya talab etilishi 
sababli boshqa yuqori energiya talab etiluvch texnologiyalarga qaraganda afzal 
hisoblanadi [3]. Ushbu usulda erituvchi sifatida qo’shimcha modda qo’shilganligi 
sababli ajratib olinayotgan moddaning nisbiy uchuvchanligi oshiriladi va azeotrop 
xossasining buzilishiga erishiladi. Ekstraktsion usulda ajratish jarayonida tanlab 
olinayotgan erituvchilar, ushbu jarayonning unumdorligi va samaradorligini 
oshirishi kerak bo’ladi. Xozirgi kunda etanol-suv aralashmasini degidratasiyalash 
T-xy diagram for ETHANOL/WATER
Liquid/vapor mass fraction, ETHANOL
Te
m
pe
ra
tu
re
, C
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0
77,5
82,5
87,5
92,5
97,5
102,5
x 1,0133 bar
y 1,0133 bar

---

45
uchun asosan glikol, glitsirol va shu kabi erituvchilardan foydalanib kelinmoqda 
[4]. 
Etanol-suv aralashmasini glitserin yordamida ekstraksion usulda ajratish 
jarayonini kompyuter modellari yordamida modellashtirish uchun Aspen Plus 
dasturidan foydalanildi. Ushbu jarayonga ko’ra kuniga 300 000 L quruq spirt (99.5 
molyar %) ishlab chiqarish maqsad qilib olingan bo’lib, boshlang’ich 
aralashmadagi spirt miqdori 88 molyar ulushni tashkil etadi. Bizga ma’lumki, 
etanol va suv aralashmasi normal sharoitda etanolning taxminan 90 molyar 
ulushida azeotrop xossasi hosil qiladi (3.1.2-rasm), bu esa o’z navbatida 
membranali texnologiyalar, azeotropik distillyatsiya, ekstraksiyalash va 
molekulyar filtrasiya kabi maxsus separatsiyalash usullaridan foydalanishni talab 
etadi [1,2]. 
Jarayon etanol-suv aralashmasi glitserindagi mavjud issiqlikni yutishi 
uchun issiqlik almashtirgichga kirishi orqali boshlanadi, chunki erituvchi sifatida 
resirkulyatsiya qilinayotgan glitserin ortiqcha bug’lanib ketishdan saqlanishi 
uchun 15 C gacha sovutilishi kerak.
Ushbu texnologik sxemadagi 1-kolonna ekstraksion usulda ajratuvchi 
kolonna bo’lib, ushbu kolonnada etil spirti ajratib olinadi va degidratasiya bloki 
deb ham yuritiladi. 2-kolonna ustun esa erituvchini ajratib olish kolonnasi bo’lib, 
bunda suv va glitserin aralashmasi ajratib olinadi.
Glitserin va azeotrop aralashma degidratasiya blokiga kiradi. Ushbu 
kolonnaning tepa qismidan 99.5 molyar % tozalikdagi etil spirti ajratib olinadi va 
sovutishga yuboriladi. Pastki qismidan esa glitserin-suv aralashmasi erituvchini 
ajratib olish blokiga yuboriladi va rektifikatsiya usulida ajratib olingan toza 
erituvchi qaytadan ekstraksiya jarayoniga resirkulyatsiya qilinadi. 

---

46
Bizning ishimizda azeatrop aralashma sifatida suv-etanol(etanol) 
aralashmasi olingan bo’lib, ushbu aralashmadan belgilangan tozalikdagi (99.5 
molyar %) spirtni ajratish jarayoni asosan ketma-ket ulangan yuqori va quyi 
bosimli rektifikatsion suv aralashmasi normal kolonnalardan tashkil topgan. 
Etanol- bosimda, 90÷10 molyar nisbatda azeatropik xossani nomoyon 
qiladi.