«problems of research and education of the uzbek language»

International scientific-theoretical conference on the topic:
«PROBLEMS OF RESEARCH AND EDUCATION OF THE UZBEK LANGUAGE» 
www.myscience.uz 
252 | 
kuyov tarafdan ro‘molcha va shirinliklar solingan xaltachani berilishi. To‘ydan bir 
parcha berdi ma'nosida. 
Biči-bičān // bichi-bichon - nikoh to‘yi oldidan kelin kiyimlarini,chimildiq 
narsalarini tikish uchun oq matoni yoshi katta onaxon tomonidan qirqib berilishi. 
Matolarni bichishni boshlab beradigan marosim.
2.Leksik-semantik dialektal so‘zlar. Shevalardagi so`zlar adabiy tildagi, 
shuningdek, boshqa biror sheva, dialektdagi xuddi o‘sha xil so‘zlardan ma'nosiga 
ko‘ra farqlanadigan bo‘lsa, ular leksik-semantik dialektal so‘zlar guruhini tashkil 
etadi. G‘ijduvon tumanidagi Navoiy viloyatiga tutash Qazoqrabot qishlog‘i aholisi 
tilida aya so‘zi yanga, kelinoyi ma'nosida qo‘llanadi. Tuman aholisining boshqa 
qishloq hududlarida aya so‘zining buvi ma'nosi ham ishlatiladi. Surxandaryo shevasi 
vakillari nutqida aya - ona ma'nosida qo‘llanadi. Bu dialektal so‘z turiga misol qilib 
lagan so‘zini ham keltirishimiz mumkin. Toshkent shevasida lagan bu osh 
suziladigan tovoq ma'nosida qo‘llanadi. Biz tadqiq qilayotgan hudud shevasida esa 
lagan xamir qorish yoki kir yuvish uchun mo‘ljallangan uy-ro‘zg‘or 
buyumidir.Kӓttӓ lӓgӓngӓ hämmä mäɣzäväläni sālip čäpānläni jüvišni bāšlä.( katta 
laganga hamma kir suvlarni solib choponlani yuvishni boshla). Xamir qilish uchun 
mo‘ljallangan, oshxona anjomi ham ushbu sheva vakillarida xämir lägän deyiladi. 
3. Leksik-fonetik dialektal so‘zlar, ya'ni shevada jiddiy fonetik 
o‘zgarishlarga uchragan so‘zlar. F.Abdullayev fonetik o‘zgalik ma'nodagi o‘zgalik 
bilan bog‘liq bo‘lsa, bunday so‘zlar lug‘atga kiritilishi kerak, deydi. Ushbu dialektal 
so‘z ba'zi dialektal so‘zning tarkibida bir va undan ortiq tovushning fonetik 
o‘zgarishi natijasida shakllanadi. Leksik-fonetik dialektal so‘zlar adabiy tildagi 
so‘zning fonetik hodisalar bilan ifodalanishidir. Sheva vakillaridan yozib olingan 
matnlarimizda dialektal so‘zlarning bu turi ham juda ko‘p uchraydi. Bu tabiiy, 
albatta, negaki dialektlar birliklarning muhim xususiyatlaridan bir ham so‘zning 
adabiy tildagi holatidan fonetik jihatdan farqlanishidir. Quyidagi gapda leksik-
fonetik dialektal so‘zlarni adabiy tildagi so‘zdan farqlaymiz:

---