Til birliklaridan sinonimlar namunaviy nutqning ќosil bolishiga koproq xizmat qiladi. Chunki ular mazmunan bir-birlariga yaqin bolsa ham, ma’no qirra-lariga kora farqlanadi. Ana shu qirralardagi farqlar ularni tanlab ishlatish imkoniyatini beradi. Masalan, aniq, ochiq, yaqqol, ravshan, yorqin, oydin, ayon sinonim-larini olib koraylik. Garchi ular umumiy ma’noda bir sinonimik qatorni tashkil qilishsa ham, birining ornida ikkinchisini qollash hamma vaqt mumkin bolavermaydi. Aniq eshitdim deyish tog’ri bolgani holda oydin eshitdim deyish mumkin emas, hamma narsa ayon, hamma narsa ravshan, hamma narsa aniq, hamma narsa oydin deyish mumkin bolgani holda hamma narsa yorqin deb bolmaydi. - Til birliklaridan sinonimlar namunaviy nutqning ќosil bolishiga koproq xizmat qiladi. Chunki ular mazmunan bir-birlariga yaqin bolsa ham, ma’no qirra-lariga kora farqlanadi. Ana shu qirralardagi farqlar ularni tanlab ishlatish imkoniyatini beradi. Masalan, aniq, ochiq, yaqqol, ravshan, yorqin, oydin, ayon sinonim-larini olib koraylik. Garchi ular umumiy ma’noda bir sinonimik qatorni tashkil qilishsa ham, birining ornida ikkinchisini qollash hamma vaqt mumkin bolavermaydi. Aniq eshitdim deyish tog’ri bolgani holda oydin eshitdim deyish mumkin emas, hamma narsa ayon, hamma narsa ravshan, hamma narsa aniq, hamma narsa oydin deyish mumkin bolgani holda hamma narsa yorqin deb bolmaydi.
- Aniqlikni vazifaviy uslublar doirasida tushunish ham oziga xos. Masalan, u sozlashuv uslubida vaziyatga bog’liq boladi. Rasmiy uslubda esa u tildagi tayyor, љolip holidagi soz va iboralardan foydalanishni taqozo qiladi. Ilmiy uslubda atama va uning ifodalanish aniqligi asosiy orinda turadi. Publisistik va badiiy uslublarda esa soz va iboralar faqatgina badiiy-estetik vazifani bajarishdan tashqari yozuvchining g’oyaviy maqsadi uchun xizmat qilishi lozim bo`ladi
«Aristotel insonning eng xarakterli xususiyati – fikrlarini isbotlay olishi deb bilgan. Qadim Xitoy va Qadim Hind notiq va mantiqshunoslari fikrni asoslash jarayonini diqqat bilan organgan. Buyuk ajdodlarimizdan biri Forobiy esa fikrni asoslash tog’risidagi ta’limot-ni mantiq ilmining asosiy tayanchi deb hisoblagan. - Nutqning mantiqiyligi uning asosiy sifatlari – tog’rilik va aniqlik bilan chambarchas bog’langandir. Chunki grammatik jihatdan tog’ri tuzilmagan nutq ham, fikrni ifoda etish uchun muvaffaqiyatsiz tanlangan leksik bir-lik ham mantiqning buzilishiga olib kelishi tabiiydir. Mantiqiy izchillikning buzilishi tinglovchi va oquvchiga ifodalanayotgan fikrning toliq borib yetmasligiga, ba’zan umuman anglashilmasligiga sabab bolishi mumkin. Nutqni shakllantirishdagi e’tiborsizlik oqibatida ba’zan man-tiqsizlik ham yuz beradi. Misollarga murojaat etaylik. Quyidagi misolda oquv dasturi haqida fikr-mulohaza yuritilsa-da, oquv jadvali (dars jadvali ma’nosida) birikmasi notog’ri ishlatilgan: Shuningdek, umumta’lim maktablarida “Milliy istiqlol g’oyasi va ma’naviyat asoslari” fani bilan birgalikda Ozbekiston Respublika-sining Konstitusiyasini organish kursi o`quv jadvaliga kiritilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
