Proffessor Hamidov Hojiakbar Hamidovich Ernazarov Shermuxammat Eshbekovich Raxmonov Bahodir Mirzaevich
Download 4.88 Mb. Pdf ko'rish
|
O`zbekiston tarixi
|
Agrar sohadagi o`zgarish. Qishloq xo`jalik salmog’i O`zbekiston
iqtisodiyotida sanoatdan so`ng ikkinchi o`rinni egallaydi. SHo`ro davridagi shovinistik va zo`ravonlik siyosati tufayli O`zbekistonda qishloq xo`jaligi bir tomonlama, faqat paxtachilikka moslab rivojlandi va O`zbekistonda paxta 508 yakkahokimligi vujudga keldi. Mustaqillikka erishilgach qishloq xo`jaligini milliy mustaqillik talablari asosida har tomonlama (kompleks) rivojlantirish imkoniyatini beradigan shart-sharoitlarni yaratishni ko`zlab tub islohatlarni amalga oshirish dolzarb masala sifatida kun tartibiga qo`yildi. Qishloqda tub islohatlarni o`tkazishning asosiy omillari quyidagilardan iborat: xalq xo`jaligining barcha sohalari, iqtisodiyotning qon tomiri bo`lgan sanoat taraqqiyoti ham qishloq xo`jaligining ishlab chiqarishiga bog’liq; aholining ovqat va kiyimga bo`lgan ehtiyojini ham yuksak darajada rivojlangan qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishisiz to`la qondirish mumkin emas; aholining asosiy qismi - 60 %dan ortiqrog’i qishloqda yashaydi, ularning 50 %idan ortig’ini 18 yoshga etmagan yoshlar tashkil etadi. Dastlab Prezident Farmoni bilan 1992 yil Vazirlar Mahkamasida qishloq xo`jaligi bilan shug’ullanuvchi kompleks tashkil qilindi. Islohat yillarida Parlament qator qonunlar majmuasini qabul qildi: 1991 yil «Davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish to`g’risida», «Ijara to`g’risida»; 1992 yil «Dehqon xo`jaligi to`g’risida»; 1993 yil «Xo`jalik jamiyatlari va shirkatlari to`g’risida», «Suv va suvdan foydalanish to`g’risida»; 1995 yil «Er solig’i to`g’risida», «Kichik va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish to`g’risida», «Naslchilik to`g’risida»; 1998 yil «Qishloq xo`jaligi kooperativi (SHirkat xo`jaligi) to`g’risida», «Dehqon xo`jaligi to`g’risida», «Fermer xo`jaligi to`g’risida», «Er to`g’risida»; 2000 yil «Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to`g’risida» kabi qonunlar hamda 1998 yil «Er kodeksi» qabul qilindi. Vazirlar Mahkamasi ham qishloq xo`jaligini isloh qilish masalalari bo`yicha 1991-2003 yy. davomida 10 dan ortiq qaror qabul qildi. Qabul qilingan m’yoriy- huquqiy hujjatlarda qishloqda ko`p ukladli xo`jalikni vujudga keltirish, paxta yakkahokimligiga barham berish, qishloq xo`jaligini kompleks rivojlantirish va qishloq xo`jalik mahsulotlariga bo`lgan ehtiyojni qondirish tadbirlarini amalga oshirish ilgari surildi. Qishloq xo`jaligida amalga oshirilgan agrar islohatlar natijasida sho`rolar davrida hukm surgan «sosialistik mulk»ning 2 shakli: davlat va jamoa mulki 509 (amalda u ham davlat mulki edi) o`rniga ko`p ukladli xo`jaliklar shakllandi. O`zbekistonda shakllantirilgan ko`p ukladli xo`jaliklar: Kooperativ mulk sektori, Davlat mulki sektori, Xususiy mulk sektori, YOrdamchi xo`jalik sektori. Kooperativ mulk sektori - jamoa xo`jaliklari, xo`jaliklararo korxonalar, shirkatlar, uyushmalar, davlat xo`jaliklari negizida tashkil etilgan xo`jaliklar, jamoa mulkiga aylantirilgan fermalar. Davlat mulki sektori - davlat xo`jaliklari, naslchilik zavodlari, o`quv-tajriba va tajriba xo`jaliklari. Xususiy mulk sektori - dehqon va fermer xo`jaliklari, xususiylashtirilgan korxonalar. YOrdamchi xo`jalik sektori - aholiga qarashli bo`lgan shaxsiy tomorqa. 1991-2003 yillarda qishloqda amalga oshirilgan tub agrar islohatlar qishloq hayotini mutlaqo yangi shakl va tizimga o`zgartirib yubordi. O`zbekiston qishloq va suv xo`jaligi vazirligi tizimida 2003 yilga kelib 1043 ta jamoa xo`jaligi, 80 ming fermer xo`jaligi, 3 mln. 300 ming dehqon xo`jaligi, 444 ta shirkatlar uyushmasi, 270 ta chorvachilik aksiyadorlik jamiyati, 87 ta ijarachilar uyushmasi, 155 ta xo`jaliklararo korxonalar, 764 ta xususiylashtirilgan fermalar, 751 ta qurilish tashkilotlari faoliyat ko`rsatdi. Vazirlar Mahkamasi 1996 yil 21 mayda «2000-yilgacha qishloq infrastrukturasini rivojlantirish Dasturi to`g’risida» Qaror qabul qildi. Qishloqda turmushni yaxshilash maqsadida Vazirlar Mahkamasi Moliya, Sog’liqni saqlash, Xalq ta’limi vazirliklariga 2000 yilgacha qishloq infrastrukturasini rivojlantirishga doir ishlarni amalga oshirishni topshirdi. Xalq ta’limi vazirligi qishloqdagi ta’lim muassasalarini mebellar bilan ta’minlash uchun Toshkentdagi «Fayz» mebel ishlab chiqarish xolding kompaniyasi bilan 1996-2000 yillarga mo`ljallangan shartnoma tuzdi, bu ish 1996 yil birinchi choragidan boshlandi. Mamlakat qishloq xo`jaligiga umumiy rahbarlikni Qishloq va suv xo`jaligi vazirligi olib boradi. Qishloq va suv xo`jaligi vazirligi Prezident va Oliy Majlis qabul qilgan qonun va qarorlarni hayotga tadbiq etishda o`zining viloyat va tuman boshqarmalari orqali qishloqda davlat siyosatini yo`lga qo`yadi. Qishloq va suv xo`jaligi vazirligi «Qorako`l», «O`zbek ipagi», «O`zparrandasanoat», «Asal» ishlab chiqarish uyushmalari faoliyatini ham boshqarib boradi. 510 Qishloqda ishlab chiqarishga mutasaddi bo`lgan davlat va jamoa xo`jaliklari, shirkatlar uyushmalari va ijara xo`jaliklari faoliyat ko`rsatadi. Mustaqil «O`zmevasabzavotuzumsanoatxolding» kompaniyasi tashkil etilib, u ixtisoslashgan bog’dorchilik, uzumchilik, issiqxona xo`jaliklariga rahbarlikni amalga oshiradi. Prezident qishloq infratuzilmasini o`zgartirish va agrar islohatlar bo`yicha 1991 yil 29 noyabrda «Respublikada dehqon (fermer) xo`jaliklarini yanada mustahkamlash va tadbirkorlikni davlat tomonidan qo`llab-quvatlash to`g’risida», 1992 yil 22 oktyabrda «Paxtaning xarid narxlarini oshirish to`g’risida», 1992 yil 7 yanvarda «Yaylov chorvachiligi (qorako`lchilik, yilqichilik, tuyachilik) xodimlarini ijtimoiy himoyalashning qo`shimcha tadbirlari to`g’risida», 1996 yil 3 aprelda «Qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishini davlat yo`li bilan qo`llash choralari to`g’risida» farmonlar e’lon qildi. Prezident 1996 yil 3 apreldagi farmoni bilan qishloq xo`jaligini sifatli texnika, mineral o`g’it, ekinlarni kimiyoviy vositalar bilan ta’minlash bo`yicha 2000 yilga qadar qishloq xo`jaligini rivojlantirishning kompleks dasturini ilgari surdi. Hukumat 2001-2002 yillarda yuz bergan qurg’oqchilikni nazarda tutib Xorazm va Qoraqalpog’istonda dehqonchilikni qo`llash maqsadida alohida qaror qabul qildi. «O`zqishloqxo`jalikta’minotta’mir» tizimida Qoraqalpog’iston va 12 ta viloyat birlashmasi, 166 ta tuman ishlab chiqarish korxonasi, 28 ta ta’mirlash zavodi, 64 ta kichik korxona, 13 ta korxona qishloq xo`jaligiga xizmat qiladi. Hozirgi zamon qishloq xo`jaligi yutuqlarini mamlakat xo`jalik hayotiga olib kirish muammolari bilan qishloq va suv xo`jaligi tizimiga qarashli bo`lgan ilmiy markazning 17 ta ilmiy tadqiqot instituti va ularning 12 ta filiali, 15 ta punkti, 9 ta tajriba-sinov bazasi, 50 taga yaqin boshqa bo`limlari shug’ullanadi. Qishloq xo`jaligi uchun yuqori malakali oliy va o`rta maxsus mutaxassislarni Toshkent Davlat Agrar universiteti, Andijon, Samarqand Qishloq xo`jaligi, Qarshi Muhandislik-iqtisodiyot, Toshkent Irrigasiya va qishloq xo`jaligini mexanizasiyalash instituti va 40 dan ortiq texnikum va kollejlar 511 tayyorlamoqda. Qoraqalpog’istonda 2003 yildan Toshkent Agrar universitetining Nukus filiali ish boshlab, voha qishloq xo`jaligini kadrlar bilan ta’minlamoqda. Tayanch so`zlar: Bozor infrastrukturasi, Kichik xususiylashtirish, Mulkdorlar sinfini shakllantirish, Qishloq infratuzilmasi, Ko`p ukladli xo`jaliklar: Kooperativ mulk sektori, Davlat mulki sektori, Xususiy mulk sektori, YOrdamchi xo`jalik sektori. Download 4.88 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|