Proffessor Hamidov Hojiakbar Hamidovich Ernazarov Shermuxammat Eshbekovich Raxmonov Bahodir Mirzaevich

Amir Nasrullo hukmronligi. Amir Haydar vafot etgach, uning ikki o`g’li 
qisqa vaqt taxtga o`tirgan. Ular fitna qurboni bo`lgach, Haydarning uchinchi o`g’li 
Nasrullo (1826-1860) taxtni egallagan. U amirlik tarkibiga rasmangina kirgan 
bekliklarni yagona davlatga birlashtirish yo`lida qat’iyat bilan kurash olib bordi. 
Nasrulla qanchalik qattiqqo`l bo`lmasin bekliklarning mustaqilligiga chek 
qo`yaolmadi. Kitob va Shahrisabzni bo`ysundirish 30 yil davom etgan, nihoyat 
1856 yil Kitob va Shahrisabzni bo`ysundirgan. 
Amirlikning qurolli kuchlari. Amirlik muntazam (doimiy) qo`shinga ega 
bo`lmagan, mavjud qo`shin nomuntazam bo`lib, qoracherik deyilgan. Bu qo`shin 
zaruriyat tug’ilganda viloyatlardan to`plangan. Amir Nasrullo birinchi bo`lib 
muntazam qo`shin (navkariya) tuzish maqsadida 1837 yil harbiy islohat o`tkazgan. 
Muntazam qo`shinga ega bo`lish: 1) davlat yaxlitligini ta’minlashga xizmat qilib, 
mustaqillikka intilayotgan viloyatlarning imkoniyatini yo`qqa chiqarar edi. 2) 
qishloq xo`jaligida mehnat qilayotganlardan qoracherikka safarbar etiluvchilar 
sonini keskin kamaytirar, natijada safarbarlik davrida qishloq xo`jaligi qarovsiz 
qolishining oldini olar edi. 3) viloyatlar yuborishi lozim bo`lgan qoracherikka 
umid bog’lashdan amirni xalos etardi, zero barcha viloyatlar ham qoracherikni 
talab etilgan miqdorda yuboravermas edi.
Harbiy islohatga (1837) ko`ra, dastlab 800 kishilik sarbozlar (piyoda 
askarlar) va 250 kishilik to`pchilardan iborat muntazam qo`shin tuzilgan. Ular 
uchun maxsus uy-joy qurilgan. Sarbozlar maxsus kiyim (qizil kamzul, oq shalvar 
va qalpoq), nayzali miltiq, qilich va to`pponcha bilan ta’minlangan. To`pchilar 
qismini shakllantirishda chetdan to`p quyishni va otishni o`rgatuvchi mutaxassislar 
jalb etilgan. Navkariya tarkibida otliq qo`shin (navkar) ham bo`lgan. Muntazam 
qo`shinning harbiy xizmatchilariga mansab darajasiga qarab maosh to`langan. 
Ichki siyosat. Mang’it hukmdorlari ichki siyosatining asosiy maqsadi 
markaziy hokimiyatni mustahkamlash, xalq ommasini qattiq itoatda tutishdan 
iborat edi. Mang’it hukmdorlari yirik zodagonlarning nufuzini kamaytirishga 

---

174 
imkon beruvchi tayanch kuchlarni vujudga keltirish siyosatini tutdilar. Bunday 
ijtimoiy tayanch amaldorlar tabaqasi bo`lishi mumkin edi; amir saroyida xizmat 
qiluvchi 300 ga yaqin yuqori amaldorlik lavozimi joriy etildi.
Mang’it amirlari markazlashgan mutlaq hokimiyatni barpo etishni 
o`zlarining bosh vazifalaridan biri deb hisoblaganlar. Ular amir shaxsiga sig’inish 
siyosatini yuritganlar. Amirlar mang’it qabilasini asosiy tayanchga aylantirganlar; 
davlat muassasalari asosan ulardan tashkil etilgan. Qabila boshliqlari bilan til topa 
olish - bu mamlakat xavfsizligining asosiy kafolatidan biri edi, shuning uchun 
mang’it amirlari boshqa o`zbek qabila boshliqlarini o`z xizmatlariga olar edi.