Proffessor Hamidov Hojiakbar Hamidovich Ernazarov Shermuxammat Eshbekovich Raxmonov Bahodir Mirzaevich

Elbarsxon ham Shayboniylar (1512-1770) vakili edi. Xiva xonligida 
Shayboniylar hukmronligi 1770 yilgacha davom etdi. Elbarsxon davrida poytaxt 
Vazir shahridan Urganch shahriga ko`chirildi. Elbarsxon Vazir shahrini Eron 
qo`shinidan ozod qilgach, bu g’alaba sharafiga o`g’illari nomiga «g’ozi» laqabini 
qo`shib aytishni buyurgan. Elbarsxon davrida Dashti Qipchoqdan Xorazmga 
ko`plab o`zbek qabilalar ko`chib kelishi natijasida hukmdorlarning ijtimoiy 
tayanchi mustahkamlandi va xonlik hududini qo`shni davlatlar hisobiga 
kengaytirish imkonini ham berdi.

---

184 
Ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy hayot. Movarounnahrdagi Shayboniylar 
davlati kabi Xiva xonligi ham katta-kichik mulklarga bo`lingan. Yirik o`zbek 
qabilalarining boshliqlari amalda mustaqil mulk egalariga aylanib, ijtimoiy 
hayotga hal etuvchi ta’sir ko`rsatgan. Ularning markaziy hokimiyatga 
bo`ysunmaslikka, mustaqillika intilishi Xiva xonligida o`zaro nizolarni keltirib 
chiqargan. Shuningdek, XVI asr 70-yillarida Xiva xonligi iqtisodiy inqirozga 
duchor bo`lishining asosiy sabablaridan biri - Amudaryo o`zani o`zgarib Orol 
yo`nalishiga burilishi edi. Erlar cho`lga aylanib, aholi boshqa hududga ko`chib 
o`tgan. XVI asrda Xiva xonligini ikki marta Buxoro bosib olishi, o`zaro qabilaviy 
nizolar, og’ir soliqlar hamda turli to`lov va jarimalar aholini xonavayron qilgan. 
Bu savdo-sotiqqa katta putur etkazgan. 
Xiva va Buxoro o`rtasida o`zaro nodo`stona munosabatlari hukm surishining 
sababi: 1) xonliklar doimo bosqinchilik urushlari hisobiga o`z hududlarini 
kengaytirishga urinishi. 2) Xiva va Buxoroda hukmron sulolalarning bir-biriga 
g’anim bo`lib qolgan xonadonlarga mansubligi edi. Ubaydullaxon va Abdullaxon 
II davrida Xiva xonligi Buxoroga bo`ysundirilgan edi.
Xivani Buxoroga bo`ysundirish harakati Ubaydullaxon davrida boshlanib, u 
1537-1538 yy. Xivani bo`ysundirdi va o`g’li Abdulazizni Xorazmga noib etib 
tayinladi. Xiva xoni Avaneshxon (1525-1538) o`ldirildi. Xorazm xalqi 
Avaneshxon avlodlari boshchiligida mamlakatni ozod qildi. Ubaydullaxon 
yuborgan qo`shinni tor-mor qildi. Abdulazizxon Urganchdan Buxoroga qochib 
ketdi. 1595 yil Buxoro xoni Abdullaxon II Xiva xonligini bo`ysundirdi. 1598 yil 
Abdullaxon vafotidan keyin Xiva xonligi mustaqilligi tiklandi.
G’ozi - musulmon haq dini uchun kurashuvchi.
Noib (arabcha-o`rinbosar, yordamchi) - tobe o`lka yoki viloyat hokimi. 

---

185